125 min. / J
Nu de Disneystudios even in een dipje zitten, met weinig
geïnspireerde projecten die snakken naar de frisse lucht van een
beetje originaliteit (nog ‘Atlantis’, iemand?), is bij ons de deur
schijnbaar op een kier gezet om een andere kijk op animatiefilms
toe te laten. De Japanse tekenfilms (noem ze manga, noem ze anime,
noem ze wat je wilt), waren al langer populair bij een zeer beperkt
publiek, maar langzaam maar zeker worden ze meer en meer bekend,
ook bij mensen die ervan overtuigd waren of zijn, dat deze vorm van
animatie begint en eindigt bij ‘Pokémon’.
Hayao Miyazaki is weinig minder dan een god in het genre, voor al
wie zich er ernstig mee bezighoudt. Voor ‘Princess Mononoke’ kreeg
de regisseur staande ovaties, en ook ‘Spirited Away’ is, ongeacht
je standaarden, een uniek kunstwerkje geworden. Miyazaki benadert
animatie als een artistieke vorm op zichzelf, die evenveel (indien
niet méér) vermogen heeft om complexe ideeën uit te dragen, en een
rijpe emotionele ervaring te bieden, als eender welke gewone
speelfilm. U voelt het op uw sokken aankomen: dit wordt géén film
over lieve paardjes, en liedjes van Phil Collins zijn al helemààl
ver te zoeken. Gelukkig maar.
Wanneer de tienjarige Chihiro met haar ouders onderweg is naar hun
nieuwe huis in de voorstad, komen ze na een verkeerde afslag en een
wandeling door een duistere tunnel terecht in wat op een verlaten
pretpark lijkt. De voedselkraampjes zijn evenwel nog steeds open,
en haar vader en moeder gooien zich met overgave op het lekkers dat
er voor hun neus staat. Hoewel haar vader haar verzekert dat hij
“geld en een creditcard” heeft, en dus niemand problemen zal maken
over hun raid op het eten, besluit Chihiro op haar eentje wat rond
te lopen in het park. Wanneer de duisternis valt, komt het verlaten
complex, gedomineerd door een enorm badhuis, echter tot leven. Haar
ouders blijken in varkens veranderd (allicht had men hier geen
boodschap aan hun creditcard), en spookachtige schepsels in
uiteenlopende wonderlijke vormen duiken overal op.
Vanaf dat moment bevinden we ons in een droomwereld, die heel wat
gelijkenissen vertoont met die van Alice In Wonderland. Chihiro
ontmoet Haku, een jongen die deze wereld helemaal lijkt te
begrijpen en haar wil helpen, en valt vervolgens van de ene
verbazing in de andere. Ze krijgt een audiëntie met de heks Yubaba,
die de scepter zwaait over het badhuis en Chihiro’s naam verandert
in Sen, en daarna zien we haar verblijf in dit surrealistisch
landschap van watergoden die eruit zien als enorme Chinese draken,
gigantische bergen modder en half-doorzichtige goden die kwistig
rondstrooien met het goud dat miraculeus in hun handpalmen
verschijnt.
Miyazaki dompelt ons vanaf het begin onder in een wereld die we
nooit eerder hebben gezien, en waar ook geen regels voor lijken te
bestaan. In tegenstelling tot de doorsnee Amerikaanse animatiefilm,
lijkt hij er niet op belust om in recordtempo van punt a naar punt
b in het verhaal te racen – hij richt zijn film niet primair op
kinderen, en neemt dan ook zijn tijd om een sfeer van magie op te
roepen. Aan het begin van de film, nog voor de toverwereld het
overneemt van wat wij wel eens zelfgenoegzaam “de realiteit”
noemen, zien we Chihiro met haar ouders in een klein zaaltje
terechtkomen. Het licht valt binnen door gekleurd glas, bijna alsof
ze zich in een tempel bevinden, en een minuutje lang blijft
Miyazaki daar. Hij laat ons het interieur van de ruimte zien, met
een aantal lege banken, hij laat ons de sfeer opsnuiven, en dàn pas
gaat hij verder. Ook later krijgen we dat soort scènes, zoals de
herhaalde momenten waarin we Chihiro tussen bloemen zien lopen.
Scènes die misschien niet essentiëel zijn voor het verhaal, en die
in ieder geval net iets langer duren dan strikt noodzakelijk, maar
die tegelijk ook onmisbaar zijn voor de film, gewoon omdat ze de
sfeer versterken.
De animatie van ‘Spirited Away’ is verbluffend in zijn gevoel voor
detail – de figuren op zichzelf zijn gestileerd, zoals u dat zou
verwachten na het bekijken van Japanse tekenfilmpjes op tv, maar de
achtergronden zijn vaak van een adembenemende schoonheid en,
bovenal, originaliteit. Dit is een film waarvan je nooit weet wat
er vervolgens gaat gebeuren, welke nieuwe facetten van die
ongelooflijke wereld je nu weer gaat zien. Maar je weet wel dat het
mooi zal zijn, en dat je het nog nooit eerder gezien zal
hebben.
Het verhaal op zichzelf heeft de logica van een droom, waarin
ideeën in elkaar overvloeien op een bijna intuïtieve manier, waarin
beelden elkaar lijken op te roepen zonder dat ze noodzakelijk
zoveel met elkaar te maken hebben. Dat alles maakt ‘Spirited Away’
één van de meest poëtische films die ik de laatste tijd heb gezien,
maar het levert ook het enige echte punt van kritiek dat ik heb –
de structuur is zo fragmentarisch, dat het moeilijk is om er twee
uur lang je aandacht bij te houden zonder af en toe te wensen dat
het iets sneller vooruit zou gaan. Misschien is dat simpelweg te
wijten aan de manier waarop ik, net als het grootste deel van het
publiek veronderstel ik, ben grootgebracht op snelle Amerikaanse
tekenfilms. Alles is mogelijk.
En gaandeweg krijgt u ook nog de gelegenheid om eens een keer
grondig na te denken, is dàt niet fijn? Het badhuis van Yubaba is
immers een ware goudmijn aan metaforen en symbolen – verdomd als er
geen thesis over deze film geschreven wordt door de één of andere
student. We krijgen een nauwelijks verholen commentaar op de
natuurvervuiling wanneer een riviergod het badhuis binnenstapt, zó
vuil en stinkend dat zelfs Yubaba nauwelijks nog kan spreken. In
het vuil dat achterblijft nadat hij gewassen is, herkennen we
fietsen, elektronische apparaten en geassorteerde andere rommel.
Even later zien we een gezichtloze figuur met geld strooien om zich
populair te maken, en wanneer Chihiro zich niet door hem laat
inpalmen, zijn de gevolgen nauwelijks te overzien. Wanneer zij en
de gezichtloze weer buiten zijn, ontdekken we hoe triest hij
eigenlijk wel is. Gekoppeld aan de manier waarop Chihiro’s ouders
in varkens veranderden door hun eigen vraatzucht, kunnen we wel
onze conclusies trekken over de manier waarop Miyazaki tegen
hebzucht aankijkt.
En zo van die zaken zitten er nog in, méér dan in een enkele visie
duidelijk kan worden, denk ik. Er is ook nog de kwestie van
identiteit (Chihiro wordt Sen en verliest daarmee zichzelf), van
liefde en vriendschap enz… In plaats van het platte sentiment dat
Disney wel eens wil handhaven, gebruikt onze Japanse vriend echter
een wonderlijke visuele poëzie om zijn ideeën duidelijk te
maken.
Hayao Miyazaki is een hele, hele grote meneer. U moest al naar de
bioscoop zijn!
http://disney.go.com/disneyvideos/animatedfilms/miyazaki/index2.html