Ik kan er gewoonlijk wel waardering voor opbrengen als acteurs
hun imago even helemaal omgooien om iets totaal anders te gaan
doen. Brad Pitt die in ’12
Monkeys’‘ een psychiatrische patiënt gaat spelen, slechts weken
nadat hij tot sexiest man alive werd verkozen, bijvoorbeeld. Leuk.
Robin Williams, overlevende van talloze al dan niet geslaagde
komedies en melige papfilms (nog ‘What Dreams May Come’, iemand?),
doet ongeveer hetzelfde in ‘Insomnia’, de derde film van
Christopher Nolan, de regisseur van ‘Memento’.
‘Insomnia’ noemt zichzelf een thriller, maar dat is meer dan wat
ook een kwestie van de film een benaming te kunnen geven. De meest
interessante actie in de film speelt zich inwendig af, tussen de
oren van de hoofdpersonages. Zoals het hoort in een goeie thriller,
trouwens.
Al Pacino speelt een uitgebluste politie-inspecteur, die samen
met zijn partner onder onderzoek ligt bij Internal Affairs, de
interne onderzoeksdienst van de Amerikaanse politiemacht. Gezien
dat onderzoek is men hem in Los Angeles even liever kwijt dan rijk,
en Pacino wordt dan ook naar een godvergeten dorpje in Alaska
gestuurd om de plaatselijke politie, vooral vertegenwoordigd door
een onervaren maar enthousiaste agente gespeeld door Hillary Swank,
te helpen bij het oplossen van de moord op een een
tienermeisje.
Dat klinkt als de aanzet van een klassieke politiefilm, maar zo
eenvoudig ligt het niet. We ontmoeten Pacino als een enigszins
verveelde professional, alle passie voor z’n job en bij uitbreiding
z’n leven al lang vergeten. Het kille landschap waarin hij terecht
komt is niets vergeleken met de koelte in zijn hart. Swank, de
agente, bewondert Pacino als een soortement mentor, wijs in de
zaken van het leven en intelligent in zijn aanpak van het
onderzoek, maar als publiek weten we beter; deze man staat op de
rand van een afgrond, en het element dat hem over het randje duwt,
is het licht.
In Alaska gaat tijdens de zomer de zon nooit onder, en Pacino
kan de slaap niet vatten, hoe hij ook probeert zijn kamer te
verduisteren. Er is geen enkele manier waarop Pacino zichzelf kan
verbergen in het duister, hij moet en hij zal zichzelf onder ogen
komen en dat wil hij niet. Zoals hij het zelf zegt: “Goeie flikken
lijden aan slapeloosheid omdat hun zaak hen wakker houdt, slechte
flikken omdat hun geweten het niet toelaat.” Welke soort is
Pacino?
Teveel van de plot verraden zou doodzonde zijn. Het is algemeen
geweten dat Robin Williams de moordenaar is, maar gezien de
structuur van de film is daarmee niet eens veel gezegd. Nolans
vorige film hing grotendeels af van een gimmick, het
geheugenverlies van z’n hoofdpersonage, en vulde dat aan met het
originele idee het verhaal van achter naar voor te vertellen. Dat
werkte best voor‘Memento’,
maar ik heb zo’n idee dat ‘Insomnia’ beter tegen herhaalde visies
zal kunnen – ook deze thriller valt van de ene verrassing in de
andere, maar alle plotwendingen blijven logisch gefundeerd in de
karakters van de personages en begeven zich nooit buiten het rijk
van het mogelijke. In tegenstelling tot ‘Memento’, zou ik u elke
afzonderlijke wending kunnen verklappen zonder de clou van de film
weg te geven. Het is pas wanneer alle domino’s op een rij worden
gezet, dat ze gaan omvallen om een glorieus beeld van ingenieuze
plotting te onthullen. ‘Memento’ ging over verrassing in de
plot, ‘Insomnia’ gaat over verrassing in de personages, en deze
film is ook veel rijker waar het de thematiek betreft.
Sfeersetting is erg belangrijk hier, en de locatie speelt de
ware hoofdrol: het ijslandschap, de constante motregen en vooral
het eeuwige licht zorgen voor een gevoel van ontheemdheid en
vervreemding die de film mee vormen.
Al Pacino houdt zich verrassend in, deze keer. Naarmate zijn
slapeloosheid steeds extremer vormen aanneemt, zien we hoe zijn
toch al verweerde gezicht verder wegzakt in radeloosheid. Hij
verliest zijn slaap en, samen daarmee, zijn ziel. De emotionele en
morele boog die de acteur hier spant is indrukwekkend. Ook Robin
Williams doet hier iets dat we niet van hem gewend zijn: hij
acteert. Doorgaans, in zowel zijn komische als serieuze rollen,
voert hij enkel variaties op zijn eigen persona op. Zit er een
fundamenteel verschil tussen ‘Mrs. Doubtfire’, ‘Dr. Flubber’ en
‘Patch Adams’? Nee toch? Elke keer zie je niet het personage, maar
Robin Williams die op een bepaalde manier zichzelf speelt. Het is
van ‘Dead Poets Society’ en ‘The Fisher King’ geleden dat ik hem
nog eens echt uit zichzelf heb zien treden om iemand anders te
worden, maar hier doet hij het. De normaliteit die hij uitstraalt,
zijn doorsnee uiterlijk, zijn zachte stem en zijn schijnbare
redelijkheid in alles wat hij zegt en doet, maken zijn personage
eens zo weerzinwekkend.
Daarnaast staat dan Hillary Swank die ook erg haar best doet,
maar gewoon een veel minder opvallende rol heeft. Deze film zal
haar nu niet meteen een tweede oscar opleveren (eerste voor ‘Boys
Don’t Cry’), maar goed, ze is een degelijke aanwezigheid en een
andere actrice had het waarschijnlijk niet beter gekund.
‘Insomnia’ is een remake van een Noorse thriller met dezelfde
titel, die ik niet gezien heb. Als op zichzelf staande film moet ik
hoe dan ook zeggen dat dit een zeer goede stijloefening is, die me
nu niet direct de behoefte gaf het origineel op te snorren. En dat
is een goed teken, aangezien deze ervaring dus meer dan genoeg was
op zichzelf.
Blijven over: een aantal actiescènes die niet echt thuis lijken
te horen in de rest van de film. Een achtervolging over
voorbijdrijvende boomstammen in een rivier kan nog net (hoewel),
maar het einde is er duidelijk over. Vergeleken met de suspense die
wordt opgebouwd in de dialoogscènes tussen Pacino en Williams,
vraag je je af waar dit soort van crowdpleaser als einde voor nodig
was. In de eerste plaats blijft dit een verhandeling over moreel
verval, schuld en boete. Een shoot-out heeft daar bitter weinig mee
te maken. Heb ik nu het einde verraden? Welnee, ga maar kijken en u
zult het wel begrijpen.
‘Insomnia’ is sfeervol, solide entertainment, deprimerend als de
pest, maar zeer goed gedaan. Meer van dat.
