Ouders en kinderen zijn gedoemd tot een relatie tot elkaar, hoe deze zich verder ook ontwikkelt. De literatuur heeft een uitgebreid hoekje hiervoor gereserveerd waar de verhoudingen tussen vaders, moeders, zonen en dochters in elke mogelijke verhouding tot elkaar besproken en geanalyseerd worden. Vorig jaar verschenen nog twee werken rond de band tussen moeders en dochters: Chantal Akermans Mijn moeder lacht (een vertaling van het in 2013 gepubliceerde Ma mère rit) en Lize Spits Autobiografie van mijn lichaam.
Spit brak zoals algemeen geweten in 2016 door met haar debuutroman Het smelt waarna in 2020 opvolger Ik ben er niet eveneens positief onthaald werd. Hoewel Spit in beide werken duidelijk haar talenten als auteur toonde, leden beide romans ook aan een teveel, Spit noch haar redacteur wisten of durfden de schaar te steken in een verhaal dat er duidelijk nood aan had (Het smelt nog meer dan Ik ben er niet). Dat ze bij enige terughoudendheid gebaat was, werd treffend getoond in het boekenweekgeschenk dat Spit in 2023 schreef. De eerlijke vinder mag met zijn 91 pagina’s dan wel heel kort zijn, de auteur wist hier wel het verhaal bij de les te houden en geen onnodige balast mee te slepen.
Jammer genoeg lijkt ze er geen lessen uit getrokken te hebben, zo blijkt uit het recent verschenen Autobiografie van mijn lichaam. Het werk zweeft ergens tussen literaire non-fictie en roman in (en heeft beide NUR-codes) en is veel meer dan haar eerdere twee romans sterk geworteld in haar persoonlijke leven. Wanneer ze in 2021 immers een bericht krijgt van haar moeder dat ze gediagnosticeerd is met slokdarmkanker, vechten de schrijver en dochter om het voorplan. Voor die eerste is het meteen duidelijk dat hier een verhaal in zit en dat Spit zelf niet meer is dan een personage dat geobserveerd en aan het papier toevertrouwd zal worden. Ongetwijfeld is het een verdedigingsmechanisme van een dochter die sowieso al een moeilijke relatie met haar ouders had, maar Spit heeft ook in haar twee vorige romans ‘gretig’ uit haar eigen leven geput en zichzelf altijd ten dele ondergeschikt gemaakt aan een verhaal.
In Autobiografie van mijn lichaam komt het evenwel net iets harder binnen omdat Spit minder rookgordijnen en verhullingen gebruikt en vaak rechtstreeks de confrontatie lijkt aan te gaan. Haar relatie met haar moeder staat hierbij even centraal als die tot haar eigen lichaam. Voor Spit, die als kind al met diabetes gediagnosticeerd werd, zijn de parallellen tussen het verraad van haar lichaam en dit van haar moeder gelijkaardig en vormen ze een belangrijke insteek voor het boek. De manier waarop ze met een afstandelijke, klinische blik dit alles beschrijft, wordt opvallend genoeg gepareerd met emotionele tussenwerpingen. Hoe moeizaam de relatie van Spit en haar broer en zussen ook is met hun ouders, toch spreekt er ook liefde en begrip uit.
Het ongelukkige gezin Spit lijkt zoals Dostojevksi ooit stelde ongelukkig te zijn op zijn eigen manier, maar het onvermogen om emoties te uiten, de van woede en droefheid zwangere stiltes, de onuitgesproken pijn en de vlucht in alcohol voelen ook heel Vlaams aan. Spits ouders zijn op meerdere vlakken ook typische ‘boomers’ die hun kinderen materieel trachten te geven wat ze emotioneel niet kunnen terwijl ze in hun ongelukkig huwelijk elkaar soms subtiel en dan weer uitgesproken elkaar de duvel aandoen, terwijl de kinderen op eieren blijven lopen. Zelfs de scheiding kort voor de kankerdiagnose biedt geen soelaas of verlossing. Niemand weet hoe de brokken te lijmen, terwijl de nieuwe partner van de moeder blind blijft voor het onafwendbare. Maar hoe meer Spit schrijft over zichzelf, haar moeder en de anderen, des te meer voelt het als slepend aan en een poging om het einde uit te stellen.
Op een bepaald moment valt het boek, hoe goedbedoeld ook, in herhaling. Het echte leven is niet als een roman en beide volgen hun eigen tempo en verwachtingen. Net als in haar romans durft Spit hier bepaalde keuzes niet te maken en vet weg te snijden. Voor haarzelf en haar omgeving kan en zal dit ongetwijfeld belang hebben maar de lezer is daar niet noodzakelijk mee gediend. Het voyeuristisch meeleven met een uitgesteld afscheid en de zelftwijfels, eigen aan zowat iedereen die opgroeit, kent zijn grenzen vooraleer het als een ‘sleur’ aanvoelt. Het afscheid komt nog steeds hard binnen maar dat zou ook gebeurd zijn met pakweg vijftig of honderd pagina’s minder. Autobiografie van mijn lichaam is een eerlijk, hard en tegelijk deemoedig boek.
Spit veroordeelt haar ouders niet maar spaart hen ook niet. In hoeverre zij hun toestemming gegeven hebben op deze manier in het voetlicht geplaatst te worden blijft echter een vraag. Dat de auteur zichzelf nog openlijker te kijk zet in al haar onzekerheden en (vermeende) gebreken is daarbij nauwelijks een argument of verontschuldiging. Maar ook wie dat bezwaar, al was het maar even, niet opzij kan leggen, zal niet kunnen ontkennen dat Autobiografie van mijn lichaam nogmaals het talent van Spit onderschrijft, waarbij de kritiek op haar eerdere werken behouden blijft en misschien wel de conclusie moet zijn dat dit nu eenmaal eigen aan de auteur is. Wie een of beide eerdere werken van Spit het lezen waard vond, zal in dit werk dan ook niet teleurgesteld zijn.
