Herhaaldelijk bleef hij bij het schrijven en researchen haken aan de naam Harry Hopkins, en dus moest het wel gebeuren. Geert Mak schreef het levensverhaal van FDR’s rechterhand tijdens de New Deal en de Tweede Wereldoorlog. Wisselwachter werd meer: het meest omineuze, bangmakende boek uit zijn rijke oeuvre.
We zitten met onze neus op de geschiedenis. Op het moment dat ik aan dit stuk begin, heeft Donald Trump de Nationale Garde naar een opstandig Los Angeles gestuurd, en wat er morgen gebeurt, weet ik nog niet. Dat het niet goed zal zijn, en alles elk moment kan ontsporen, voel je in elk geval. En zo las ik ook de afgelopen weken Wisselwachter, dat boek waarin Geert Mak ‘Amerika – Europa 1933 – 1945′ samenvatte. Het zijn zeshonderd kloeke pagina’s – voetnoten incluis – die ongemakkelijk schuren met vandaag. Herkennen we dingen? Geen beetje.
Het beest bij zijn naam noemen helpt. De schaduw van Donald Trump hangt over elk hoofdstuk. Dat was niet de bedoeling, maar Mak kon het zelf niet ontkennen, elke keer hij aan het einde van uren labeur met knipperende ogen opnieuw in het daglicht stond. De geschiedenis herhaalt zich niet, dat weten we, maar ze rijmt, zo hebben we al lang beseft. En het is moeilijk, héél moeilijk, om bij ongeveer elke anekdote uit de jaren dertig niet te herkennen wat nu gebeurt. Als Mak de boel tot 1945 volgt, dan zijn we nu ergens halverwege de jaren dertig, en dat wil zeggen: het ergste moet nog komen. Dat is geen dramatiek, het is meer een kil besef dat je gaandeweg bekruipt. Zoals er toen een collectief afglijden was, is er nu een even gezamenlijk struikelen, een boosheid die nauwelijks nog te verhelpen lijkt tot we straks wakker worden en beseffen: “lieve help”.
Ik laat me gaan. Het is wat dit boek uitlokt. De feiten: Geert Mak duikt op zijn kenschetsende wijze met Hopkins de New Deal in, vertelt hoe die door zijn onderwerp werd vormgegeven. Het was een kwestie van een handigheid hier, een lichtjes ontwijken van wettelijke controle daar; alles voor de goeie zaak, dat sprak. Het werd een succesverhaal, het had het nog meer kunnen zijn als daar niet wat bananenschillen op de weg lagen. Een generaal die zich gaandeweg Mussolini waant, bijvoorbeeld, en parades in zijn eer laat opzetten.
Ondertussen is Wisselwachter ook het verhaal van een land dat in geen tijd opklimt van verpauperd naar American Dream. De VS kwamen gesloopt uit de Beurskrach van 1929, parasiterende landbouwtechnieken hadden de Midwest tot een Dust Bowl herschapen. Het zat, kortom, zo goed als op zijn knieën, toen Franklin Delano Roosevelt de verkiezingen van 1932 won en hij de New Deal ontwikkelde die de boel zou bijsturen. Dat dat quasi derdewereldland onder aansturen van Hopkins in nauwelijks tien jaar klaar was om het machtige Duitsland van Hitler het hoofd te bieden blijft verbluffend.
Mak noteert hoe Hopkins dat voor elkaar kreeg, door zijn organisatorisch talent, en door persoonlijke vriendschappen met Churchill en Stalin te ontwikkelen. Smakelijker nog vertelt de schrijver over de vele amoureuze intriges rond Franklin en Eleanor Roosevelt, voert hij de vele minnaressen en ‘speciale vriendinnen’ op die onderdak kregen in het Witte Huis. Het schetst het beeld van een intens, chaotisch samenleven, waarin de feiten voortdurend een voorsprong hebben op de realiteit.
Op het einde is Hitler verslagen, zijn er ongemakkelijke getallen gesneuvelden gepasseerd, zo onpersoonlijk als ze voor FDR en Hopkins moeten zijn geweest; zo gaat het altijd als de leiders met het volk spelen. Na Roosevelts overlijden laat zijn onverwachte opvolger Truman ‘Little Boy’ los op Hiroshima. En toch wenste je alleen maar dat we nu zulke koelbloedige, nuchtere figuren met het hart op de juiste plaats op hun stoel hadden. Vandaag zien we dezelfde dynamieken spelen, maar niemand die de rol van Hopkins, Churchill of Roosevelt wil invullen. Gefaalde mannen – zuiplappen eerste klas! – als hen zijn er genoeg, maar geen aan de top wiens motivatie net als hen ook maar een beetje juist voelt, die er in slagen het status quo te herdenken.
Geert Mak heeft net op tijd neergeschreven wat we nodig hebben, en dat in een adembenemend goed boek.
