Sommige kunstenaars laten andere kunstenaars nooit los. Denk maar aan Gerolf Van de Perre, die geen genoeg kan krijgen van het oeuvre van Rainer Maria Rilke. Anderhalf decennium na Dichter in de massa, een graphic novel gebaseerd op Rilkes De Aantekeningen van Malte Laurids Brigge, mediteert hij met Rilkes cirkel verder op leven en werk van een van de belangrijkste Duitstalige dichters aller tijden.
Met terminologie kan het alle kanten uit. Graphic novel is als term al dikwijls misbruikt, maar in het geval van Dichter in de massa dekt de vlag wel degelijk de lading. Een stereotiepe beeldroman kan die publicatie bezwaarlijk genoemd worden, en wel om menigerlei redenen. Zo volgt Rilkes boek niet het klassieke stramien van een lineaire vertelling. Meer dan citaten opdissen en illustreren, gaat Van de Perre in zijn adaptatie daarenboven op zoek naar een tijdloze visuele verbreding van datgene waar de schrijver het over heeft. Hij onttrekt het personage Malte Laurids Brigge kortom aan zijn historische situering, om de universele relevantie van dit karakter te laten zien. Op die manier resoneert de atypische en wat bizarre reeks aantekeningen van Rilke meer dan ooit met de 21ste eeuw. Een huzarenstuk dus, de artistieke vertaalslag waarmee Van de Perre zich als beeldend kunstenaar meteen met een auteur van mythische proporties inlaat.
Dat Rilke voor Van de Perre niet zomaar een bevlieging is geweest, bewees het graphic essay Spiegel-beeldessay van een decennium terug, waarin Van de Perre eigen tekst naast beelden plaatst, waarbij de beeldende kunst geënt is Rilkes nalatenschap. Toevallig is dat allemaal niet, want de schrijver-dichter heeft zelf altijd beweerd dat hij in de hoedanigheid van secretaris bij Auguste Rodin echt heeft leren kijken, en vanuit dat zien poëzie kon bedrijven. Rilke boetseerde het visuele als het ware in taal, daar waar Van de Perre instaat voor een omgekeerde vertaalslag: het niet-zichtbare terug zichtbaar maken, waarbij hij – net als Rilke – het ‘onzegbare’ of dat wat zich niet zomaar in beelden laat uitdrukken, probeert te capteren.
De titel van Van de Perres jongste publicatie, met name Rilkes cirkel, verwijst naar de artistieke clan rond Rilke tijdens diens verblijf in Parijs. Gezien deze uitgave gekoppeld is aan een expositie in het Emile Verhaeren Museum, mag het niet verwonderen dat de kunstenaar de link tussen Rilke en Verhaeren onderzoekt. Wat weinigen weten, is dat beide individuen, ondanks hun leeftijdsverschil, naar elkaar opkeken, en goed op de hoogte waren van elkaars werk. Voor Van de Perre vormt dit de kapstok om een quasi onherkenbaar gemaakt Parijs in beeld te brengen, waarin de tijd in het kijken zelf reeds vervluchtigt. Heden en verleden laat de beeldend kunstenaar zonder omhaal door elkaar lopen, in wat een reeks werken is die veeleer een sfeer uitdragen dan een concreet verhaal vertellen.
Van de Perre vult de beelden aan met enerzijds zelfgeschreven teksten, waarin hij niet alleen biografische toelichting geeft bij de relatie tussen Rilke en Verhaeren, maar ook reflecteert over wat Rilkes oeuvre uniek maakt, en waar het verband ligt met Rodin, die net als Rilke via het weghalen van materiaal een uitgepuurd zeggenschap bereikte. Hetzelfde probeert Van de Perre te doen met beelden die allesbehalve anekdotisch zijn, maar integendeel meer abstract zijn geworden. De lezer-kijker ziet gespiegelde vlakken waarin realiteiten op elkaar worden gekleefd, zodat een soort fugatische weergave van een historische werkelijkheid ontstaat, een snapshot waarin tijden en mensen anoniem zijn gemaakt, maar waarin hun afdruk wel in het hier en nu van de afbeelding uitgekristalliseerd is.
Anderzijds citeert Van de Perre ook uit correspondentie en uit het oeuvre van zowel Rilke als Verhaeren, niet zelden in eigen vertalingen – zeker geen sinecure voor iemand die geen vertaler van beroep is, maar Van de Perre slaagt ook hier met vlag en wimpel. Het resultaat is een vlekkeloze uitgave, die geen exhaustief beeld wil ophangen van Rilke en/of Verhaeren, maar veeleer een mogelijk verleden documenteert, begeleid door essayistische teksten die de mentale ruimte waarbinnen de esthetische appreciatie voor ’s mans werk plaatsvindt, keer op keer verbreden. Uniek in zijn soort, voegt Van de Perre met Rilkes cirkel een nieuw kapittel toe aan wat al een eigenzinnig, verfijnd en fascinerend oeuvre was.
