Het vanuit Lissabon opererende artiestenlabel Phonograph Unit zette zich in 2020 op de kaart met twee prima releases en deed er in 2021 nog eens zes bovenop, waarmee het zich meteen profileert als een Portugese sterkhouder op het raakvlak tussen uitdagende zones, “(…) dedicated to the so called experimental, improvised and electro-acoustic music.” Daarmee positioneert het zich ergens tussen Clean Feed en Creative Sources, waarmee nogmaals benadrukt wordt dat er van uitdroging van de scene nog geen sprake is. Integendeel.
Rodrigo Pinheiro & Pedro Carneiro – Kinetic Études
Nu het wereldwijde vinyldebacle steeds meer gaat lijken op een absurde Echternachprocessie vergeet je wel eens dat het ook anders kan. Deze opname vond plaats op 30 januari 2021 en verscheen drie maanden later op cd. En dat is maar goed ook, want de ‘études’ die hier bij elkaar komen, werden uitgevoerd door twee meesters. Percussionist, componist en dirigent Pedro Carneiro, die hier de marimba speelt (“with quarter tone extension”) is een zwaargewicht uit de hedendaagse muziek, maar dan wel eentje die gretig ingaat op genre-overschrijdende projecten. Naast theater, dans en film zoekt hij ook regelmatig de improvisatie op. Recent viel hij nog te horen aan de zijde van Carlos Zingaro, maar ook drummer Pedro Melo Alves, voor wiens ambitieuze Omnia Large Ensemble hij het dirigeerstokje opnam.
Pianist Rodrigo Pinheiro is een derde van het machtige Red Trio, maar sowieso ook een graag geziene figuur die zowel opduikt naast een Luís Lopes als een Ernesto Rodrigues en in zijn spel altijd al affiniteit vertoonde met hedendaags klassiek. Met Kinetic Études bewegen Carneiro en Pinheiro als het ware in elkaars richting. Dat levert hier muziek op die regelmatig aanvoelt als een commentaar bij de hoesafbeelding, met die wirwar van meeuwen aan de branding. Hun bewegingen zijn vrij en onvoorspelbaar, door hun collectieve manier van bewegen en de invloed van de wind, maar ze lijken ook dat majestueuze van de natuurelementen aan te raken.
Het is muziek, interactie, die regelmatig inzet op puurheid (zoals in het toepasselijk getitelde “Étude 1: on shadows and resonances”) die niet alleen resonantie maar ook negatieve ruimte in de verf zet, met allerhande manipulaties en tuimelende effecten. Verderop wordt meer gespeeld met energie, contrasten vol klaterende spurtjes, drukke clusters rond ivoor en hout, ingetogen intensiteit vol herhalingen en heen-en-weer-gekaatste ideeën, waarbij er nooit sprake is van een vastgelegde rol of formule. Mooist van al is hoe de dialoog, want dat is het, je als luisteraar steeds op het puntje van de stoel houdt, met de slot-étude als hoogtepunt van kracht, finesse en empathie. Een indrukwekkende tour de force die een heel eigen speelzone afbakent.
José Lencastre Nau Quartet + Pedro Carneiro – Thoughts Are Things
Pinheiro en Carneiro horen we ook meteen terug op Thoughts Are Things, het vierde album van José Lencastre’s Nau Quartet. De band die naast Lencastre (alt- en tenorsax) ook bestaat uit Rodrigo Pinheiro, bassist Hernani Faustino en Josés drummende broer João, debuteerde in 2017 met Fragments Of Always, dat gevolgd werd door Eudaimonia (2018) en Live In Moscow (2019). Dat gestage tempo wordt aangehouden met dit nieuwe album, waarvoor het kwartet wordt uitgebreid met Carneiro op marimba. De saxofonist had al eerder het idee opgevat om ooit iets met hem te doen, een idee dat eindelijk realiteit werd op Thoughts Are Things.
Die neemt meteen een hoge vlucht met opener “One Way To Cultivate Courage”, dat meteen verschillende sterktes van dit kwintet in de verf zet. Lencastre straalt autoriteit uit zonder te domineren, de ritmesectie is alert en reageert eensgezind krachtig en met de tandem Pinheiro/Carneiro heeft de leider een enorme troef achter de hand. Nu eens verrijken ze de muziek elk vanop hun flank en even later gebruiken ze elkaar als klankbord, lopen ze langs elkaar op als een stel jonge honden. Een stuk met zwier, passie en creativiteit, op de wip tussen woelige freejazz en de finesse van een kamerensemble.
De drie andere stukken bevestigen elk op hun eigen manier, met “Thought Atmospheres” dat aanvankelijk rondhangt in meer bedachtzame, lyrische oorden en een weelderige harmonische rijkdom via piano en marimba om vervolgens, na een zinderende pianosolo en een terugkeer van Lencastres sax terug op te bouwen naar een woelige expressie. “Your Latent Powers” is een lesje in uitdunning en beheersing, waarin het samenspel aanvoelt als een onvoorspelbaar, maar trefzeker weefwerk. Sluitstuk “The Magnet Of Thought” pakt uit met een bedrieglijke lichtheid, deels te wijten aan Lencastres fladderende altsax, om uiteindelijk te belanden bij een bedachtzaam samengestelde, collectieve hypnose. Een ijzersterk album.
Hernâni Faustino – Twelve Bass Tunes
Hernâni Faustino is misschien wel de centrale Portugese bassist van het voorbije decennium. Zonder grootspraak of effectbejag is hij uitgegroeid tot een van de meest alomtegenwoordige, veelzijdige en gerespecteerde bassisten van de Portugese improvisatie. Oprichter van o.m. het Red Trio, voortdurend op avontuur in de zone tussen (free) jazz, vrije improvisatie, elektroakoestische oorden of potige experimenten, actief in talloze ad hoc-groepen, maar intussen ook alweer het basanker van Rodrigo Amado’s Refraction Quartet. Hij is het typevoorbeeld van de onbaatzuchtige meester, die zich steeds ten dienste stelt van de muziek en er steeds ook in slaagt om die met zijn collega’s naar een hoger niveau te tillen.
Twelve Bass Tunes is dan ook een uniek geval in zijn discografie, met een titel die het eigenlijk allemaal samenvat. In twaalf stukken – allemaal tussen twee en vier minuten lang – geeft Faustino een inkijk in zijn aanpak. De stukken voelen vrij geïmproviseerd aan, maar zijn ook meer dan onsamenhangende schetsen. Ze hebben allemaal een specifieke insteek, keren terug naar enkele kernideeën en vormen samen onderdeel van een coherent totaalpakket waarbij de puurheid centraal staat. Hier geen gimmicks of uitsloverij, maar een relatief sober zelfportret in twaalf delen.
Je hoeft je ook niet te verwachten aan excentrieke effecten of een poging om nieuwe klanken te ontfutselen aan de bas. Die kan hier gewoon resoneren en ademen via kordate grepen, lyrische aanzetten en variaties. En dat volstaat, want je beweegt samen met Faustino mee van pastorale dromerijen naar krachtig gepluk en zinderend strijkstokwerk. Nu eens door stug te hameren op een simpel idee en dan weer door de deur open te zetten naar andere mogelijkheden. De stuwende, soms zelfs bepalende rol van Faustino binnen een improviserend collectief wordt hier natuurlijk wat vernauwd naar zijn – doorgaans erg fysieke – benadering van hout, snaren en strijkstok binnen stukken die aanvoelen als études, maar de expressieve kracht en standvastige persoonlijkheid, die blijft overeind.
