De titel verwijst naar een stelling of steiger, en daarmee wordt meteen al wat meegegeven over de intenties van deze muziek. Die heeft een beweeglijkheid, spontaniteit en lijfelijkheid die niet zomaar te vatten valt met simpele ratio. Het mooie: na een samenwerking die intussen bijna twee decennia teruggaat, gebruiken deze twee eigenzinnige improvisatoren nog altijd geen duidelijk recept, of het moet er eentje zijn waarvan alleen zij de ingrediënten kennen.
“Knowing Terrie and getting to work with him over the years has completely altered my music and the way I think about moving forward with it.” Het mag gerust een beetje verbazen dat een ervaren en immens productieve artiest als Ken Vandermark zoiets zegt over een van zijn vaste kompanen. Alles heeft natuurlijk te maken met de radicaal non-conventionele speelstijl van de Zaandammer. Binnen de context van The Ex wordt die neiging naar gezonde chaos ingebed in denderende structuren, of net aangewend om als een extra element voor spanning te zorgen. Bij de vrije muziek is het hek van de dam; daar is Terrie Hessels’ onwil om gewoon te doen meteen goed voor een aanpak, misschien bijna een anti-stijl, die door zij die het genre minder genegen zijn ook aanzien kan worden als onmacht. Dat het instinct centraal staat, zorgt er alleszins voor dat het nooit afglijdt in de duffe voorspelbaarheid die vrije improvisatie ook kan zijn.
Het blijft dan ook een fascinerende combinatie van muzikanten. Vandermark als intellectueel componist en artiest die voortdurend analyseert. Aan het andere uiteinde Hessels met z’n ‘doe maar normaal’-filosofie. Inpluggen en gaan. Je ziet wel of het iets wordt. Soms met de schijnbare chaos van een ongeleid projectiel, maar ondanks de spontaniteit voorzien van een empatisch gehoor. Hessels aan het werk zien heeft nog altijd iets van het aanschouwen van een savant met anarchistische neigingen en een onbedwingbare dwang om het boeltje steeds opnieuw op z’n kop te zetten. Dat zorgt niet voor gratuit gedoe of flauwe gimmicks, maar een vrijheid die voor sommigen, ook muzikanten, soms te veel van het goede is. Het maakt van hem ook een muzikant waarmee het niet altijd gemakkelijk samenspelen is. Je moet een raakpunt vinden, en vervolgens kijken wat je daarmee kan doen. Soms is dat niks. Soms weet je niet waar te beginnen.
Samen improviseren wordt vaak uitgelegd als op zoek gaan naar een gemeenschappelijke taal. Vandermark en Hessels vormen een gouden duo, maar verwacht niet dat je hier gave uitvoeringen krijgt, dialogen die gaandeweg vorm aannemen en door de kracht van verwantschap plots leiden tot innig afgeronde stukken. De kracht van dit duo bestaat erin om schijnbaar onverzoenbare temperamenten en achtergronden net dicht genoeg bij elkaar te brengen om te kunnen spreken van een dialoog, maar dan wel eentje die elk moment in wartaal kan omslaan. Het is vooral voor de Amerikaan een uitdaging om daarmee om te gaan.
Scaffolding is ondanks een lange voorgeschiedenis (de twee vormen de helft van Lean Left en de rietblazer trad al talloze keren op met The Ex) nog maar hun tweede duorelease, met voorganger Splinters als digital only release op Vandermarks Audiographic Records. Tien stukken, in december van 2017 opgenomen in Hessels’ huis in Wormer. Het werd een echte DIY-affaire, want de opname gebeurde door Hessels’ dochter Lena, terwijl het artwork en design van zijn vrouw Emma Fischer zijn. De tien improvisaties ademen ook de sfeer van besloten interacties die wars van grootspraak en effecten plaatsvinden. Scaffolding heeft iets van een abstract spetterfestijn, een canvas voor abrupte bewegingen, grillige texturen, bonte kleuren en grondige manipulaties. Melodie, harmonie en toegankelijkheid vallen vooral op door hun afwezigheid. Zij werden niet uitgenodigd en loeren mee langs de andere kant van het raam.
Zoals wel vaker gebeurt bij dit soort improvisatie, heeft de interactie vaak iets dierlijks. Niet alleen door de onvoorspelbare driften die je voelt, maar ook de texturen. In “Fixed Length Pelican” klinkt Hessels’ gitaar regelmatig als een gewond dier, met dissonant sloopwerk en venijnige oprispingen die het lichaam in vreemde bochten dwingt. De tenorsax antwoordt met verschroeiende gulpen en scherp gekwaak, soms op zoek naar parallelle paden, maar ook genoegen nemend met een hysterische mars van agressieve intenties. Of “New Paper”, met die aanzwellende klarinetgolven en kleine snaarmanipulaties. Misschien kan je toch spreken van een Q & A in een gedeelde taal. Of toch in een dialect waarvan geen woord te begrijpen valt. Misschien eentje per toeval. De link tussen de twee is er een van fysieke tastbaarheid, een kloppende ader op een voorhoofd.
Nu en dan is er meer houvast, al is die doorgaans van een ongewone soort. “Paid By The Kilometer” teert op een repetitieve puls van Hessels waar Vandermark vrij overheen kan soleren. Zwalpend houden ze de pas erin. En zo gaat dat dan verder, met passages die hier en daar een link leggen met de loodgieterswereld (“Attic Group”), even iets hebben van een jazzpastiche (“All The Numbers Across A Danish Car”), een stotterende stortregen van klanken veroorzaken (“Another Good Idea”) of uitmonden in brutale ontregeling (het perfect getitelde “This Is Not Han’s Pipe”).
De duomuziek van Hessels en Vandermark is niet willekeurig , maar haalt steeds opnieuw uit met een furieus om zich heen kronkelende vrijheid. Van kribbig detailgefriemel tot withete worstelingen: het blijft iets hebben van een ontembaar beest aanschouwen dat bij momenten een zekere aaibaarheid veinst, maar nooit helemaal te voorspellen of vertrouwen valt. Scaffolding is een optelsom van factoren die in eindeloos wringende varianten op hun kop worden gezet en ondanks zijn ongrijpbaarheid en maximale vrijheid zorgt het voor een ervaring tussen onophoudelijke verrassing en primitieve opwinding.
Mooie bonus: de release bevat een paar foto’s van een van onze huisfotografen, Geert Vandepoele. Van 27 mei tot 2 juni speelt het duo zeven concerten in Vlaanderen en Nederland, met haltes in o.m. Brugge (Parazzar) en Antwerpen (Onder Stroom/Sound in Motion). Bestellen kan via de Ex Mailorder of tijdens de concerten natuurlijk.