Met de komst van Fire! Orchestra, eigenlijk een XXXL-versie van het knaltrio Fire!, hadden Gustafsson &co. definitief hun controle bewezen over alle formaten, van de naakte sologedaante over de intimistische duo’s en trio’s tot de reguliere en kloeke ensembles en uiteindelijk dus ook het orkestrale formaat. Wat aanvankelijk iets had van een folietje met beperkte levensvatbaarheid is intussen echter uitgegroeid tot een formatie die al een paar transformaties heeft ondergaan en intussen toe is aan zijn derde, en beste, studioalbum.
Zelfs als je het houdt bij muzikanten die zowat uit dezelfde regio komen, is het haast een onbegonnen zaak om een band van dit formaat op regelmatige tijdstippen te laten samenkomen. Laat staan om ook nog eens de hort op te trekken. Enkel in Scandinavië lijkt het dezer dagen nog mogelijk. En dat is maar goed ook, want dit orkest is niet zomaar een bronstig pompende concertmachine, maar een vergaarbak van uitgelezen volk, en dat met een schijnbaar ideaal evenwicht van ervaren rotten (de drie van Fire!, Jonas Kullhammar, Per Åke Holmlander, Lotte Anker,…) en jong, aanstormend geweld, waarvan er heel wat bezig zijn aan een steile opmars (Mette Rasmussen, Anna Högberg, Susana Santos Silva, Mats Äleklint,…).
We kregen vorig jaar in Ljubljana een van de eerste live-uitvoeringen van Ritual voor de kiezen tijdens het Ljubljana Festival. De band was in grote mate vergelijkbaar met de versie die ongeveer een half jaar later deze studioversie zou opnemen (al was ook trompettist Nate Wooley van de partij, die hier vervangen wordt door de Portugese, maar vaak in Zweden vertoevende, Susana Santos Silva). De band is in de loop der jaren wat afgeslankt, maar met twee zangeressen, vijf koperblazers, zes saxen/klarinetten, twee gitaristen, twee keyboardspelers, een elektronicaspecialist, een bassist en twee drummers, is er nog altijd meer dan genoeg volk om kabaal te maken. Luid, kolossaal kabaal. Het is niet voor niets een van de enige grote jazzorkesten waarvan je een shirt én een patch kan krijgen.
De band live zien, is dan ook begrijpen waarom deze uitbundige bende op zowat elk festival een sterke beurt maakt, van een hardcore jazzomgeving tot Roskilde. Hoewel de arrangementen van het vijfdelige Ritual vernuftiger dan ooit in elkaar zitten, verschillende van de delen van start gaan met of terugplooien in ingetogen passages, en er volop boeiende solomomenten zijn, blijft het natuurlijk een ensemble dat vooral ook kan uithalen met massieve grooves en aanstekelijke wentelbewegingen die je compleet de hypnose in beuken. Als Gustafsson zich ermee moeit, dan weet je gewoon dat je je nu en dan mag verwachten aan een regelrechte storm van geluid. Dat was vroeger al zo, en nu nog steeds.
Het eerste deel gaat er alleszins direct tegenaan, met een pompende riff die zo weggeplukt lijkt bij The Thing en hier meteen de koppen doet bewegen als mechanisch knikkende knipmessen. En daarover na een tijd dan die verlokkelijke, bezwerende stemmen van Mariam Wallentin en Sofia Jernberg, sirenes die zowel bluesy als ijl kelen en flemen op een roterend ritme waar de blazers zich op en rond nestelen, de boel nu en dan lijken te gaan vertragen, uitpakken met staccato gehamer, pulserende golven en een massief toeterfront dat de ideale match is voor het hysterische gekir van Wallentin en Jernberg. Zwierige turbojazz, knetterende daverrock en exotische grooves in een onwrikbaar verbond.
De volgende delen benadrukken op hun manier allemaal de diversiteit van het gezelschap, met geduldige passages voor hikkende altsax, overstuurde ruiselektronica, aftastende percussie en meer. Prachtig om te horen hoe geduldig deze eenentwintigkoppige band zo’n uit z’n voegen barstende bombast opbouwt en steeds op het juiste moment nog een tandje kan bijsteken. Of hoe de combinatie van keelklanken, basklarinet en resonerend materiaal tot een zweterige koortsdroom leidt. En ook fijn: het slide sax duet van Kullhampmer en Gustafsson. Live goed voor een moment van geinige kloterij en hier te horen terugkeren aan het einde van deel vier, net voor ze het boeltje afronden met de warme, soulvolle gloed van het slotluik, waarin de kernband uitgebreid in de kijker mag staan.
Gustafsson houdt er dus een heel andere orkest op na dan zijn kompanen Brötzmann & Vandermark. Terwijl die eerste verankerd was in de traditie van de Europese vrije improvisatie en gaandeweg alle zekerheid en vastgelegde structuren overboord gooide, en die tweede vooral erop uit is om improvisatie en compositie op elkaar te laten inwerken, hebben Gustafsson en zijn meute gekozen voor meer rechtlijnige, maar daarom niet minder interessante stukken. Of beter gezegd: op Ritual heb je het gevoel dat de band ondanks een iets compactere (nu ja) bezetting zijn potentieel helemaal begint te ontdekken. In z’n meest uitbundige en krachtige momenten leidt dat tot een bruisende, elastische extase, een ode aan het leven die je genadeloos heen en weer kletst, of je nu onderuit hangt in een zeteltje of driftig je gat van je lijf staat te shaken. Het kan allemaal.
Best van al: de band komt op 3 juni in zeventienkoppige gedaante, met Nate Wooley, naar De Studio in Antwerpen (eentje in de OORSTOF-reeks van Sound In Motion) om zijn volgende Europese tour af te trappen. Niet te missen.
