Op papier zou je de indruk kunnen krijgen dat Enemy weinig meer is dan een tussendoortje. Na het ambitieuze, tweeënhalf uur durende, met veel poeha aangekondigde en uitgebrachte Prisoners, werken regisseur Denis Villeneuve en acteur Jake Gyllenhaal opnieuw samen, deze keer voor een kleinschalige psycho-thriller – drie hoofdacteurs, misschien hoop en al vijf sets die de moeite van het vermelden waard zijn, geen actiescènes en met 90 minuten ben je alweer buiten. Je zou dus kunnen denken dat Villeneuve en Gyllenhaal gewoon eens in hun agenda hadden gekeken, geconstateerd hadden dat ze allebei nog wat tijd over hadden en dat ze maar dan maar voor de leute snel nog een filmpje in elkaar hadden gestoken. Maar niets daarvan, want hoe kleinschalig Enemy ook is en hoe vlot de film ook werd afgewerkt (nog geen jaar tussen de start van de opnames en de eerste vertoningen op filmfestivals), de prent blijft wel een doorwrochten, complex, zwaar symbolisch geladen drama.
Jake Gyllenhaal speelt Adam, een professor geschiedenis die vastzit in de sleur van zijn leven. Zowel zijn job als zijn relatie met zijn vriendin Mary (Mélanie Laurent) zijn meer verplichtingen dan passies geworden. Wanneer hij op een avond naar een film zit te kijken, ontdekt hij plots dat één van de figuranten verdacht sterk op hem lijkt. Als twee druppels water, zelfs. Via een casting-website ontdekt Adam dat zijn dubbelganger Anthony heet (opnieuw Gyllenhaal, uiteraard), die getrouwd is met de hoogzwangere Helen (Sarah Gadon) en zijn acteercarrière ondertussen noodgedwongen weer in de koelkast heeft gestopt. Adam zoekt contact met Anthony, en dat is waar het allemaal zeer vreemd begint te worden.
Of eigenlijk is het dat al vanaf het begin. Enemy opent met een bizarre scène waarin Anthony een seksclub bezoekt – buiten de taferelen die je van zo’n etablissement kan verwachten (vrouwen die op een podium zitten te masturberen en ga zo maar door) duikt opeens ook een vrouw op die met haar hoogehakte schoen een vogelspin doodtrapt. Yummie. En dergelijke scènes blijven de rode draad vormen doorheen de film: droomscènes met een vage David Lynch-vibe. Villeneuve maakt het vanaf het begin duidelijk dat Enemy een zeer subjectieve psychologische ervaring wordt: we zien alles door de ogen van Adam en hoe langer hoe meer wordt het duidelijk dat hij in het midden van een identiteitscrisis zit. Het is moeilijk om te bepalen hoeveel van wat we zien echt is, en hoeveel ervan slechts een duik in het onderbewustzijn van de personages. Zijn Adam en Anthony echt twee verschillende mensen, of zijn ze manifestaties van dezelfde persoon? En welke van de twee is dan de droom van de andere?
Interpretatie van zo’n film is altijd tricky, maar veel heeft sowieso te maken met de mannelijke angst van Adam/Anthony om zich te binden. De sleutel van de film is te vinden bij de twee vrouwelijke personages: Helen is zwanger, lijkt meer huiselijk en verwijt het Anthony dat hij ooit vreemd is gegaan – de scène in de seksclub aan het begin geeft aan dat hij nog altijd niet genoeg heeft aan alleen zijn eigen vrouw. Mary, daarentegen, biedt meer kansen tot vrijheid: let er bijvoorbeeld op hoe ze na het vrijen zo goed als altijd onmiddellijk uit bed stapt om haar kleren weer aan te doen. De seks is er, maar blijkbaar wordt er aanvankelijk niet veel meer verwacht dan dat. Tot ook dit begint te veranderen en Mary haar eigen eisen begint te stellen. Als je er even van uitgaat dat Adam en Anthony dezelfde persoon zijn, wat zeggen die twee vrouwen dan over zijn persoonlijkheid?
Nu goed, verwacht zeker niet dat je na een eerste kijkbeurt met enige zekerheid zult kunnen zeggen wat nu “de waarheid” achter Enemy is. Enemy is een film die vragen oproept en prikkelt, om je daarna zin te geven meteen opnieuw te kijken en je theorie verder uit te testen. Het is een brain teaser, maar dan wel één met een zeer sombere toon. Villeneuve baadt zijn hele film in vuile geel-bruine kleuren – het neigt soms naar sepia. Er zit zo goed als geen humor in de hele prent, de personages kijken altijd voor zich uit alsof ze op het randje van een depressie staan en het tempo wordt, ondanks de korte speelduur, bewust erg traag gehouden. Enemy is een slow burner: je moet er geduld en moeite in stoppen, om dan beloond te worden met een frustrerende set vragen die onbeantwoord blijven.
Een dergelijke film kan alleen slagen als de sfeer goed zit, de ideeën boeiend genoeg zijn om de aandacht toch vast te houden en als de acteurs sterk genoeg zijn. Ook op dat laatste vlak zit het goed in Enemy. De prent is opgebouwd rond een tour de force-prestatie van Jake Gyllenhaal – overigens een acteur die al heeft bewezen dat hij op zijn eentje een film kan dragen in het onderschatte Source Code. Gyllenhaal weet de verschillen tussen zijn twee personages subtiel tot leven te wekken – let er op vooral op hoe goed hij is wanneer hij géén tekst heeft. Zijn lichaamstaal is continu geloofwaardig en geeft zijn personages een reëel gevoel van zwaarte, van gravitas mee.
Mélanie Laurent is degelijk als Mary, maar van de vrouwen is het Sarah Gadon die het meeste indruk maakt als Helen, simpelweg omdat ze er in slaagt om een kwetsbaar personage te spelen dat toch niet zwak is. Het “vrouw aan de zijlijn”-gegeven wordt puur door haar prestatie net iets meer dan wat het op papier maar is.
Op die manier wordt Enemy een uitdagende hersenbreker. Je zou kunnen zeggen dat de film inhoudelijk uiteindelijk niet zo veel te zeggen heeft als hij zelf denkt en dat zal dan wel zo zijn. Maar het is een fascinerende trip in een surrealistische wereld. En oh ja, dat laatste shot… We gaan het niet verklappen, maar zoals ze dat in het Engels zo mooi zeggen: You’ll shit bricks. Nou en of.