Wie ooit Entre Les Murs heeft gezien, heeft een weinig romantisch beeld over lesgeven. In het lager en middelbaar onderwijs wagen sommige leerkrachten op sommige scholen zich elke dag aan een acht uur durende odyssee om toch maar een beetje kennis, literatuur of cultuur over te brengen aan een bende tieners die in het beste geval doen alsof ze luisteren omdat dat is wat van hen verwacht wordt. Oké, we overdrijven misschien een beetje – dat gebeurt nu eenmaal wanneer films in plaats van de werkelijkheid je referentiekader dreigen te worden en Monsieur Lazhar wat overtuigingskracht bleek te missen om ons van de schoonheid van het lerarenberoep te overtuigen. Maar zelfs de meest enthousiaste leerkrachten zullen ooit wel eens met de ondankbaarheid van hun job geconfronteerd worden. De verademing die je ervaart wanneer je dan wel echt gemotiveerde of getalenteerde studenten in je klas hebt zitten, moet dan ook behoorlijk groot zijn, denken wij. Alle begrip dus voor de protagonist van Dans La Maison, die zich gevaarlijk ver laat meeslepen wanneer hij eens een student tegenkomt wiens opstellen nÃet barslecht zijn.
De man (Fabrice Luchini) heeft de lichtjes pleonastische naam Germain Germain, heeft ooit een geflopte poging ondernomen om schrijver te worden, en heeft daarna maar besloten het ondankbare ambt van leerkracht uit te oefenen, in de hoop dat hij aan een enkeling zijn voorliefde voor Flaubert en Tolstoj kan overbrengen. Wanneer tussen een hoop abominabele opstellen een intrigerend schrijfsel opduikt over een leerling die het huis van een vriend binnendringt, ziet Germain zijn verhoopte eilandje van talent in een oceaan van desinteresse, en in al zijn enthousiasme stimuleert hij de jongen, Claude Garcia (Ernst Umhauer), om verder te gaan met zijn verhaal. Claude dringt zo wel bijna onethisch ver binnen in het privéleven van zijn klasgenoot (Bastien Ughetto), diens moeder (Emmanuelle Seigner) en diens vader (Denis Ménochet). En ondertussen lezen Germain en zijn vrouw (Kristin Scott Thomas) gretig verder.
Als je David Fincher op dat scenario had gezet, had je waarschijnlijk een messcherpe thriller op je bord gekregen, maar François Ozon doet altijd wat je nÃet verwacht, en maakt van Dans La Maison een bij momenten pijnlijk geestige satire. Een dubbele satire zelfs; enerzijds steekt Ozon, die zijn scenario losjes baseerde op een toneelstuk van Juan Mayorga, de draak met de personages van Fabrice Luchini en Kristin Scott Thomas, twee geciviliseerde en cultureel ontwikkelde volwassenen wiens kleine gebreken – zijn mislukte poging als schrijver, haar ongezonde nieuwsgierigheid – worden blootgelegd door de schrijfsels van Claude. Anderzijds is ook wát die Claude schrijft behoorlijk satirisch van toon; ‘Dans La Maison’, Claude’s volgverhaal, is immers een bespiegeling op het saaie burgerleventje van de betere middenklasse. Helaas wordt deze satire within a satire veel minder subtiel gebracht, en daarom voelt ze ook een pak minder scherp en vaak erg gemakzuchtig, zelfs karikaturaal aan.
Nochtans is die neiging tot karikatuur best te verantwoorden; ze wordt immers neergeschreven door een veertienjarige jongen die eigenlijk weinig of geen benul heeft van wat een verhaal de moeite waard maakt om te lezen, laat staan dat hij weet wanneer een verhaal degelijke literatuur wordt. Dat neemt echter niet weg dat Ozon te veel schermtijd besteedt aan het uitbeelden van dat verhaal. Daardoor kan hij niet vermijden dat Claude’s uitvergrote burgerfiguren naar het einde toe behoorlijk saai worden of op de zenuwen werken. Het is in dat opzicht ook opvallend dat namen als Emmanuelle Seigner en Denis Ménochet – ijzersterk als Perrier LaPadite uit Inglourious Basterds – nooit de juiste toon in hun vertolking vinden en zeker naar het einde toe wegglijden in doorzichtige prestaties. Ook Ernst Umhauer heeft zichtbaar moeite om de juiste emoties van zijn personage te doorzien en Claude Garcia, nochtans de drijfveer van de hele film, vervalt al snel tot een nogal vervelende figuur.
Ozon trekt de boel echter terug in balans in screwball-achtige scènes tussen Fabrice Luchini en Kristin Scott Thomas, die vaak doen denken aan de Woody Allen-films uit de jaren ’70. Dat komt natuurlijk door de sterke neurotische en, euhm, Alleneske rol die Fabrice Luchini neerzet, maar ook – en misschien vooral – door het evenwicht dat Ozon weet te vinden in de portrettering van hun relatie. Luchini en Scott Thomas mogen elkaar liefdevol om de oren slaan met scherpe, tekstgedreven dialoogscènes en vinnige replieken – die over aquarellen van Paul Klee is maar één van de vele die er pal op is – maar anderzijds krijgen we ook een subtiele maar effectieve enscenering van een relatie tussen twee mensen die al heel lang samen zijn en elkaars kleine kantjes liefdevol aanvaarden. In die scènes haalt de film, of toch zeker Ozon, het niveau dat gedurende Sous Le Sable anderhalf uur lang wordt aangehouden.
Want ondanks de radicaal verschillende sfeer van die twee films – de ene een intens psychologisch drama, de andere een eerder lichte satire – zijn er parallellen te trekken in de gelijkaardige manier waarop werkelijkheid en verbeelding of fictie in elkaar overvloeien. Naar het einde van Dans La Maison toe wordt immers steeds minder duidelijk wat nu echt is aan de schrijfsels van Claude en wat hij zelf verzint. Al evenzeer gerechtvaardigd is de vraag in welke mate Claude de schrijver is van het verhaal en in welke mate hij door Germain gemanipuleerd wordt. Het is op bepaalde momenten heel duidelijk dat bepaalde verhaalwendingen fantasieën van Claude zijn – hoewel, naar het einde toe wordt ook die gedachte wel eens ontkracht – maar het is een even plausibele theorie dat het verhaal ook veel van Germain blootlegt. Ook in die scènes is Ozon zichtbaar door Woody Allen beïnvloed; let maar eens op de shots waarin personages plots in situaties opduiken waarin ze eigenlijk niet kunnen voorkomen.
Het is dan ook ietwat jammer dat Ozon zo eenzijdig voor een ‘licht’ genre heeft gekozen. Niet dat hem dat niet afgaat – dat wordt in de beste scènes van de film door Ozon zelf bewezen, met hulp van Fabrice Luchini en Kristin Scott Thomas – maar de Franse snelfilmer is ook een begenadigd psycholoog, die zijn personages in veel facetten doorziet, en misschien was Dans La Maison wel een betere film was geweest als hij dat niet probeerde te verbergen onder een hoop scènes die zijn personages dreigen te ridiculiseren.
