Wanneer politiek en kunst zich beginnen te vermengen, is het altijd verrassend wat de resultaten kunnen zijn – soms wordt het zelfs effenaf absurd. Toen de Iraanse regisseur Asghar Farhadi zijn bejubelde drama A Separation maakte, werd hij door zijn eigen overheid beschouwd als een mogelijke dissident. Hij vloog zelfs een tiental dagen de bak in nadat hij zijn steun uitsprak voor collega’s zoals Jafar Panahi, die een filmverbod opgelegd had gekregen. Maar dat alles verhinderde de Iraanse overheid niet om A Separation achteraf op te eisen als een triomf voor het vaderland, eens het internationale succes duidelijk werd. De overwinning van de film op de Oscars werd zelfs geclaimd als een teken van culturele meerderwaardigheid tegenover Israël, dat eveneens genomineerd was met de zwarte komedie Footnote. De hele affaire is een tragikomisch, ietwat zielig voorbeeld van de onophoudelijke pissing contest die er tussen de twee landen plaatsvindt. Vooral omdat de beide films inhoudelijk niet echt met elkaar vergelijkbaar zijn, en allebei absoluut hun waarde hebben. Footnote is een bittere, intellectualistisch getinte film, die qua toon en stijl regelmatig doet denken aan A Serious Man van de gebroeders Coen.
Shlomo Bar Aba speelt Eliezer Shkolnik, een verbitterde academicus die al dertig jaar lang werkt aan een obscure studie van de Talmud, waar quasi niemand buiten hemzelf iets om lijkt te geven. In die tijd heeft hij moeten toezien hoe anderen hem passeerden: een collega publiceerde een vergelijkbare studie, slechts dagen voordat hij zelf klaar was om het eerste volume van zijn levenswerk aan de wereld te tonen. Al twintig jaar lang wordt hij keer op keer genomineerd voor prestigieuze Israel-prijs, zonder hem ooit te winnen. En zelfs zijn eigen zoon Uriel (Lior Ashkenazi), is hem schijnbaar moeiteloos voorbij gelopen, met een tiental goed ontvangen boeken op zijn naam en een reputatie als één van de beste redenaars in de academische wereld. Eliezer gaat dan ook door het leven als een zure oude man, bij wie de wrok en jaloezie op het gezicht geschreven staan.
Daar lijkt verandering in te komen, wanneer Eliezer te horen krijgt dat hij, na al die jaren, eindelijk zijn begeerde Israel-prijs krijgt. Uriel is oprecht gelukkig voor zijn vader, ondanks hun moeilijke relatie, tot hij ontdekt dat er een vergissing in het spel is. Eigenlijk is het Uriel die in de prijzen is gevallen, maar heeft Eliezer per abuis het telefoontje gekregen. Uriel moet nu kiezen tussen zijn eigen carrière en zijn loyaliteit aan zijn vader.
Laat één ding duidelijk zijn: dit alles is niet de set-up voor een hartverwarmend verhaal over een vader en zoon die elkaar terugvinden na jaren lang van elkaar vervreemd te zijn. Eerder het tegenovergestelde: schrijver en regisseur Joseph Cedar lijkt te suggereren dat geen enkele goede daad ongestraft blijft. Hij schetst hier een pijnlijk geloofwaardig portret van intellectuele eerzucht en een wanhopige drang naar erkenning, die zelfs familiebanden overstijgt. Sommige scènes zijn zodanig wrang dat het bijna moeilijk wordt om nog te bepalen of ze nu grappig bedoeld zijn of niet – hoogtepunt hiervan is een sequens waarin Eliezer een interview geeft aan een grote krant, waarin hij, bijna per ongeluk, zijn eigen zoon afkraakt als een oppervlakkige, populistische semi-wetenschapper. Ondertussen zien we Uriel de motivatie voor zijn vaders Israël-prijs pennen – hij heeft het zichtbaar moeilijk om iets positiefs over zijn ouweheer te schrijven. Is dat grappig? Op een bepaalde manier wel. Cedar heeft hier een komedie gemaakt over menselijke feilbaarheid en futiliteit, maar niettemin: een komedie. Zijn hoofdpersonage is iemand die heel goed beseft dat hij zelf niet meer is dan een voetnoot in de academische geschiedenis, en de manier waarop hij worstelt met die wetenschap is geestig op een gortdroge, half-gênante “In de Gloria”-manier.
Cedar zit met het probleem dat zijn film zich afspeelt in een milieu dat je bezwaarlijk “filmisch” kan noemen. Zijn personages zitten het grootste deel van hun tijd met hun neus in de boeken, en één van de hoogtepunten van de film is een tien minuten durend debat tussen Uriel en de jury van de Israel-prijs over de vraag of de organisatie haar fout moet toegeven, of gewoon stilletjes moet zwijgen en de prijs gewoon aan Eliezer moet geven. Klinkt niet echt opwindend, maar Cedar is, goddank, goed met dialogen: de teksten zelf zijn snedig zonder ongeloofwaardig te worden en de montage weet het tempo er in te houden. Bovendien beroept de regisseur zich op een aantal beproefde, maar succesvolle filmische trucs om de nogal stoffige materie toch levendig te maken: een onderverdeling in hoofdstukken, korte flashbacks die de achtergrond van de personages meegeven en een gestileerd gebruik van geluid helpen allemaal om van Footnote volwaardige cinema te maken, eerder dan een talking heads-film.
De twee centrale acteerprestaties helpen de film sowieso een eind vooruit. Bar Aba en Ashkenazi spelen hun rollen als twee absolute tegengestelden; de eerste nors en ingehouden, zonder een woord te veel te zeggen. De tweede een prater par excellence, die zijn onzekerheden verbergt onder een gladde sociale aanwezigheid. De één iemand die stilletjes in de schaduw werkt, de ander iemand die zich nooit beter voelt dan in de spotlights. Dat ze elkaar op een bepaald niveau toch graag zien, zonder ooit iets voor die affectie terug te krijgen, maakt hun relatie eigenlijk alleen maar tragischer.
Footnote is een fascinerende studie van eerzucht, arrogantie en door rancune aangevreten familiebanden. Hier en daar slaat Cedar de bal mis op vormelijk vlak – de muziekscore klinkt bijvoorbeeld te kluchtig voor de film die hij begeleidt – en om nu te zeggen dat de prent je echt nog maanden zal bijblijven, is ook overdreven. Maar het is een sterke prent, die geen schrik heeft om zijn tanden te tonen en gewoon bitter te zijn.
