Ongeveer halverwege ‘The Iron Lady’ zien we een oude, langzaam
maar zeker dementerende Margaret Thatcher tegen haar dokter klagen
over de sentimentalisering van de maatschappij: “Iedereen heeft het
steeds maar over zijn gevoelens. Niemand praat nog over ideeën.
Maar het zijn ideeën die er toe doen.” Voor zover Thatcher
momenteel nog mentaal helder genoeg is om de film over haar eigen
leven te kunnen volgen, kan ik me voorstellen dat ze van ‘The Iron
Lady’ zou walgen om precies die reden: regisseur Phylidda Lloyd
reduceert het verhaal van een extreem rationeel en pragmatisch
politiek beest tot een touchy-feely melodrama dat
voorzichtig om elke vorm van politiek heen trippelt. Met iemand
anders dan Meryl Streep in de hoofdrol zou ‘The Iron Lady’ zelfs
niet door de beugel kunnen als tv-drama, laat staan als grote
bioscooprelease.
Lloyd en scenariste Abi Morgan (nochtans ook de schrijfster van
‘Shame’) gebruiken de Londense bomaanslagen in 2003 als uitvalbasis
voor hun biopic. Margaret Thatcher, op dat moment 78,
wordt geïntroduceerd als een verward oud dametje dat met moeite op
haar eentje een fles melk kan gaan kopen en nog steeds gesprekken
voert met haar overleden man Denis (Jim Broadbent). Haar dementie
wordt steeds agressiever, tot haar entourage definitief beslist dat
ze niet meer in publiek kan verschijnen. De ingebeelde conversaties
met Denis dienen als opstapje voor de obligate flashbacks naar
Thatchers politieke carrière: haar jeugd als kruideniersdochter (in
haar jonge jaren wordt ze gespeeld door Alexandra Roach), haar
entrée in de Conservative Party als vrouwelijke indringer in een
mannenwereld, haar opmars tot PM en vervolgens de greatest
hits van haar periode als premier: de Falklandoorlog, de
stakingen van de mijnwerkers, de economische boom van de
jaren tachtig, haar strijd tegen de IRA en ga zo maar door.
Die verhaalstructuur is op zichzelf niet verbijsterd
vernieuwend, maar zou in principe wel kunnen werken, als de makers
maar eens de indruk gaven dat ze méér geïnteresseerd zijn in
Thatcher de politica dan in Thatcher de dementerende bejaarde. In
de praktijk wordt meer dan uur van de film opgeofferd aan scènes
waarin de iron lady door haar flat schuifelt, een
babbeltje doet met het spook van haar man (die overigens een
lolbroek van de irritantste soort blijkt te zijn), fragmenten van
‘The King and I’ bekijkt (klaarblijkelijk haar favoriete film), of
verzorgd wordt door haar dochter. Haar politieke carrière wordt weg
gepropt in de overige veertig minuten, en meestal haastig
afgeraffeld via montages van archiefbeelden. We zien een betoging,
enkele uitgebrande auto’s en op de soundtrack passeren de woorden
“miner’s strike”. Hopla, en daarmee kunnen we dat ook weer
afvinken. De Falklands krijgen iets meer aandacht – laat ons zeggen
een minuutje of drie, vier. Op een bepaald moment ontploft een
hotel waar Thatcher verblijft en we horen (als we goed opletten)
dat de IRA daar voor iets tussenzit. Waarmee het dan ook afgelopen
is, want voor de rest vangt de film daar hoegenaamd niets mee aan.
De ver doorgedreven politiek van privatisering: nada. Niet
interessant genoeg, blijkbaar. De manier waarop ze uiteindelijk
door haar eigen partij aan de kant werd gezet: dat is nog net vijf
minuutjes waard, zonder dat we evenwel enig reëel idee krijgen wie
de andere spelers in dit machtsspelletje zijn.
Alle gebeurtenissen die van Thatcher een relevante historische
figuur maakten, blijven hier zonder duiding of context, terwijl de
mensen die haar omringden zo goed als volledig genegeerd worden.
John Major, Geoffrey Howe, Michael Heseltine en andere prominente
figuren zijn hier weinig meer dan cameo’s, terwijl mensen als
Ronald Reagan niet eens opduiken. Waardoor je jezelf de vraag kunt
stellen: als Phyllida Lloyd dan toch zo graag een film wilde maken
over een oud besje dat haar verstand verliest, waarom maakte ze er
dan één over Margaret Thatcher? Er zijn verschillende manieren die
zichzelf probleemloos aandienen om een boeiende Thatcher-film te
maken: je zou je kunnen concentreren op één specifieke episode uit
haar carrière om die dan grondig te behandelen. Of nog beter, een
prestigieuze BBC- of HBO-reeks waarin er een tiental uur wordt
genomen om het hele verhaal uit de doeken te doen. Zet Oliver Stone
aan het roer van een verfilming om er een vlammend pamflet van te
maken. Nog beter: geef Ken Loach eens de kans om het leven van zijn
levenslange vijand te bestuderen. Maar waarom laat je de regisseur
van ‘Mamma Mia’ toe om er een tandeloos, politiek totaal
clueless melodrama van te maken? Wees pro-Thatcher, wees
anti-Thatcher, duid op de contradicties in haar karakter en laat de
kijker beslissen, maar vertel tenminste iets over je
onderwerp. ‘The Iron Lady’ is de meest frustrerende biopic sinds
‘Iris’, waarin eigenlijk exact hetzelfde werd gedaan met
schrijfster Iris Murdoch.
De enige geldige bestaansreden voor de film is de centrale
acteerprestatie van Meryl Streep. Het is verleidelijk om haar
imitatie af te doen als Oscarhengelen, ware het niet dat de
gelijkenis met de échte Thatcher zo griezelig overtuigend is. Het
helpt dat de make-up afdeling, in tegenstelling tot die van pakweg
‘J. Edgar’, wél weet waar hij mee bezig is. Ditmaal krijgen we geen
groteske, schijnbaar uit plasticine opgetrokken karikaturen, maar
geloofwaardige gezichtstrekken, die zelfs (stel je voor!) bewegen
wanneer de acteurs dat willen. Streep beheerst haar rol – de
spraakpatronen, de lichaamstaal – zo volledig dat je na een tijdje
vergeet welke actrice er schuil gaat onder de façade. Hoe bon
ton het ook mag zijn om neerbuigend te doen over dit soort
“geef mij prijzen”-rollen, Streep is sowieso duizend keer beter dan
de film verdient.
Je kan van Thatcher denken wat je wil, maar ze had tenminste,
zoals de Britten het zeggen, the courage of her
convictions. Ze had haar ideeën en ze was overtuigd van haar
eigen gelijk. ‘The Iron Lady’, daarentegen, heeft geen ideeën. Geen
overtuigingen, geen gelijk om te verdedigen. Hoezeer ze ook alles
vertegenwoordigt waar ik een gloeiende hekel aan heb, ze verdient
beter dan deze film.
