’t Is niet altijd makkelijk om even radicaal te
blijven, naarmate je ouder wordt. Sommige filmmakers verliezen hun
heilig vuur nooit – Ken Loach is rond de tachtig en nog altijd
mad as hell – maar de meesten van hen worden net een
tikkel minder scherp. Op een oppervlakkig niveau zou je David
Cronenberg daarvan kunnen beschuldigen. De tijd dat Jeff Goldblum
zijn vingernagels afpulkte in ‘The Fly’ en James Spader ongegeneerd
een nummertje maakte met een litteken in ‘Crash’, zijn voorgoed
voorbij. ‘A History of Violence’ en ‘Eastern Promises’ waren sterke
films, maar ze waren ook conventioneler, minder choquerend, minder
doordrongen van de zintuiglijke body horror waarmee de
regisseur bekend werd. Met zijn nieuwste, ‘A Dangerous Method’,
keert hij zijn blik nog nadrukkelijker naar het innerlijke. In dit
praatgrage psychodrama is geen etterende wonde of misvormde foetus
te bekennen – zelfs een naakt messengevecht wordt ons niet gegund –
maar graaf een beetje onder de oppervlakte, en je ontdekt toch een
rijke thematiek, die zeker aansluiting zoekt bij films uit
Cronenbergs verleden.
Het verhaal speelt zich af aan het begin van de
twintigste eeuw. Sabina Spielrein (Keira Knightley), een jonge
vrouw van rijke komaf, wordt gillend en schreeuwend binnengebracht
in de psychiatrische kliniek van Dr. Carl Jung (de
alomtegenwoordige Michael Fassbender), die haar behandelt met zijn
op Freud geïnspireerde “talk therapy”. Daarmee komt aan
het licht dat Spielrein onderdrukte masochistische neigingen heeft
– een neveneffectje van de billenkoek die ze ooit van haar vader
kreeg. De jongedame geneest van haar hysterie (zij het niet van
haar voorliefde voor wat kinky gestoei met broekriemen) en Jung
ontwikkelt een intense relatie met zijn leermeester en ersatzvader
Freud (Viggo Mortensen). De twee grondleggers van de moderne
psychologie zijn het over een aantal punten echter fundamenteel
oneens: Jung vindt dat Freud zich te obsessief op seks concentreert
en eigenlijk ook gewoon een narcistische egotripper is, terwijl
Freud de metafysische uitstapjes van Jung wantrouwt (zijn
protestantse geloof, maar ook zijn fascinatie voor telepathie en
andere mumbo jumbo). Wanneer Jung een affaire begint met
Spielrein, zorgt dat voor de definitieve breuk tussen de twee
mannen.
Vormelijk is ‘A Dangerous Method’ inderdaad de
meest ongebruikelijke Cronenberg sinds zijn (weinig geziene) ‘M.
Butterfly’. Het is een kostuumdrama dat stilistisch vaag doet
denken aan de Merchant-Ivory producties; de regisseur heeft nooit
gratuit met zijn camera gezwaaid, maar hier kiest hij voor zo’n
klassieke visuele aanpak, dat hij soms grenst aan de oubolligheid.
Het siert Cronenberg dat hij zich niet laat verleiden tot
period tourism – de dwang van filmmakers om toch maar
zoveel mogelijk details te tonen van het tijdperk waarin hun prent
zich afspeelt, om te benadrukken hoe historisch correct ze wel zijn
– maar hij neigt soms naar het andere extreme: een talking
heads-film, waarin alle informatie in de dialogen wordt
geladen en de beelden enkel begeleiding zijn. Af en toe pakt de
regisseur wél uit met een opvallend moment – de bebloede onderrok
van Keira Knightley, om maar iets te zeggen – maar die scènes zijn
wat te zeldzaam.
Inhoudelijk, daarentegen, is de film nog steeds
vintage Cronenberg. Centraal staat immers het idee dat elk
mens eigenlijk in conflict ligt met de tegenstrijdigheden in zijn
eigen persoonlijkheid. In ‘Dead Ringers’ speelde Jeremy Irons een
tweeling met extreem tegenovergestelde karakters, die elkaar
aanvulden en samen een volledige mens vormden. In ‘A History of
Violence’ was Mortensen een brave huisvader én een koelbloedige
moordenaar. En zo kan je nog heel wat voorbeelden vinden in
Cronenbergs oeuvre van mensen die – fysiek of mentaal – twee dingen
tegelijk zijn. Hier zie je hoe Jung probeert om zijn
wetenschappelijkheid te verzoenen met zijn seksuele driften –
theoretisch tot leven gewekt door Freud en praktisch door Spielrein
– met zijn protestantse bourgeois-opvoeding én met zijn interesse
in het paranormale. Hij is rationele wetenschapper én irrationeel
gevoelsmens. Intellectueel en geil. Probeer dat maar eens vol te
houden.
Cronenberg zet dat alles in de context van een
Europa dat afstevent op de Eerste Wereldoorlog. De film is zich erg
bewust van het klassenonderscheid – Jung was, via zijn vrouw, zeer
welgesteld, terwijl Freud relatief bescheiden moest leven – en van
raciale spanningen: Jung was een arische protestant, zowel Freud
als Spielrein waren joods. Dat speelt mee in hun onderlinge
relaties, en het informeert ook het standpunt van waaruit ze hun
theorieën formuleren. Cronenberg beseft dat en besprenkelt zijn
film met kleine details (en soms gewoon vlakaf dialogen) die dat
duidelijk maken.
De acteerprestaties zijn van wisselend niveau.
Keira Knightley’s aanvankelijk hysterische, en ook daarna erg
nerveuze vertolking (inclusief Russisch accent en wiebelende
kaaklijn) wordt hier op gejuich en daar dan weer op boegeroep
onthaald. Intens of gewoon overacting? Ik neig naar het tweede: het
is sowieso een erg theatrale prestatie, die fel contrasteert met de
subtielere vertolkingen van Fassbender en Mortensen. Fassbender is
de straight man van het verhaal, die zijn personage mooi
laat ontwikkelen. Zijn spel hier is van een bedrieglijke eenvoud;
hij doét niet veel, maar de persoon die we aan het einde van de
film zien, is niet dezelfde als die aan het begin. Mortensen
smokkelt opvallend veel humor in zijn rol als Freud; dit is niet de
film waarvoor hij herinnerd zal worden, maar hij is mooi
understated, degelijk. Zet die twee tegenover Knightley,
en ze lijken in een andere film te zitten. Een actrice die niemand
vermeldt, maar die wel een applaus verdient, is Sarah Gadon als
Emma Jung – waar Knightley de show probeert te stelen, blijft zij
bedeesd in de coulissen, maar elk gebaar dat ze maakt, straalt de
achtergrond van haar personage uit. Haar poging om de liefde van
haar man terug te kopen door hem een boot te schenken, zo
schrijnend. De manier waarop ze Jung bewust tegenhoudt om zijn
affaire op te biechten, zo triest. De beste acteerprestatie van de
hele film, en niemand die er op let.
‘A Dangerous Method’ is een intelligente praatfilm,
met een intrigerend script van Christopher Hampton, dat de
didactiek altijd nét weet te vermijden. De thema’s zijn sterk en de
acteerprestaties van de beide mannen en (vooral) Sarah Gadon zijn
prima. Alleen had het allemaal wat gedurfder gemogen, wat
uitdagender. Zullen we afsluiten met een hele flauwe woordspeling?
Cronenbergs methodes hier zijn gewoon niet gevaarlijk genoeg.
