95 min. / Frankrijk /
2007
Hip hoi! Tijd voor een vreugdedansje. Ik begon stilaan mijn
engelengeduld te verliezen, maar het is dan toch gelukt. Na vijf
maanden is de langverwachte animatiefilm ‘Persepolis’ eindelijk in
de Vlaamse zalen te bewonderen (het enige juiste werkwoord in dit
geval). In Brussel speelde deze coming-of-age stripverfilming al
sinds juni in de originele Franstalige versie, maar ondertitels in
het Nederlands voorzien was blijkbaar te veel gevraagd en dus werd
de release in Vlaanderen uitgesteld tot de Engels gedubde versie
klaar was. Op een dubbing zaten we nu niet bepaald te wachten – het
durft de pret nogal eens bederven -, maar even onoverkomelijk als
bijvoorbeeld een ‘Friends’-aflevering en français bekijken
(Joey met een rollende r, brrrr!) is het zeker niet geworden. Met
de Engelse stemmen van o.a. Sean Penn en Iggy Pop is ‘Persepolis’
waarschijnlijk minder charmant en authentiek dan het origineel,
maar op enkele ongepaste accenten na (die punker toch), stoorde de
vertaling niet en daar is maar één verklaring voor: ‘Persepolis’ is
gewoon veel te sterk om onder een dubbing ook maar iets van zijn
aantrekkingskracht te verliezen.
Stripverfilmingen zijn hot. Al wijkt ‘Persepolis’, naar de
gelijknamige graphic novel-reeks van Marjane Satrapi,
behoorlijk af van wat we de laatste jaren op dat vlak gewoon zijn.
Voor Marjane geen superhelden met flitsende gadgets en dito
kruippakjes – zij zocht inspiratie in haar eigen leven, dat al even
avontuurlijk te noemen valt. In een naïeve zwart-wit tekenstijl
beschrijft ze hoe ze temidden van de politieke onrust in Iran in de
jaren ’70, ’80 en ’90 uitgroeide van een klein herrieschoppend
meisje tot een pittige jonge vrouw. Haar autobiografie werd zodanig
populair dat er zelfs wilde plannen waren voor een live
action-verfilming met Jennifer Lopez en Brad Pitt in de rollen van
Marjanes ouders. Waarom niet meteen Will Smith en Jada Pickett
Smith, nu we toch aan het dollen zijn? Dit belachelijke idee
eindigde vliegensvlug bij het ‘klein gevaarlijk afval’ en Marjane
Satrapi nam met behulp van de Franse striptekenaar Vincent
Paronnaud gelukkig zelf de pen terug ter hand – ze goochelde de
plaatjes uit haar stripboek eigenhandig aan elkaar tot een
tekenfilm. Het resultaat is een prachtige, uit betoverende animatie
opgetrokken trip door het verleden van Marjane, die op een
kruispunt in haar leven terugblikt op het niet zo rooskleurig
bestaan dat ze tot dan toe heeft geleid. Haar stem wordt, net zoals
in de Franse versie, ingesproken door Chiara Mastroianni, de
dochter van Cathérine Deneuve, die de rol van de moeder
vertolkt.
De eerste keer dat we Marjane zien, is ze nog een ondeugende
kleine pruts, die nog twijfelt of ze nu een profeet of de nieuwe
Bruce Lee wil worden. Lang duurt haar zorgeloze bestaan niet, want
het gaat niet goed met Iran en aan de spanning in huis voelt ze dat
er iets op til is. Haar open-minded ouders en gekke
grootmoeder willen haar geen rad voor de ogen draaien en proberen
de situatie aan haar uit te leggen. Iran gaat op dat moment gebukt
onder de dictatuur van de Shah en iedereen droomt van beterschap.
Wanneer de Shah uiteindelijk van zijn troon wordt gepitst, blijkt
de vreugde van korte duur: in de plaats komt een streng
fundamentalistisch bewind en Marjane en haar familie kijken
machteloos toe hoe hun leven radicaal verandert: vrouwen worden
verplicht een hoofddoek te dragen en moeten elke ‘seksuele
suggestie’ uit hun leven bannen (niet achter de bus hollen, want
dan schud je met je achterwerk!). Tegenstanders van het regime
worden opgepakt, iedereen leeft in angst en tot overmaat van ramp
begint Iran een slepende oorlog met Irak. Executies,
gevangenzetting… de dood is overal, zelfs bij de buren om de
hoek. In deze moeilijke omstandigheden heeft de mondige Marjane het
niet voor de wind. Hoe stoer ze zich soms ook gedraagt, tijdens
haar eenzame ballingschap in het verre Oostenrijk ontdekt ze hoe
moeilijk het is om jezelf te blijven.
Marjane Satrapi’s grootste talent is haar visuele
verbeeldingskracht en haar inventieve vertelstijl. Net zoals
‘Les Triplettes de
Belville’ enkele jaren geleden, levert ‘Persepolis’ nog maar
eens het bewijs hoeveel magie er achter ‘gewone’ getekende animatie
in 2D verscholen kan gaan. ‘Persepolis’ laat voor één keer geen
twijfel mogelijk: we kunnen zonder blikken of blozen stellen dat de
film beter is dan het boek, alleen al omdat het medium film haar
zoveel meer vrijheid geeft om visueel aan het experimenteren te
slaan. Op de scènes op de luchthaven na is de hele film opgetrokken
uit zwart, wit en grijstinten, maar dat blijkt voldoende om haar
verhaal de juiste kleurspoeling te geven en de beelden enthousiast
over het scherm te laten wippen. Satrapi speelt met het contrast
tussen donker zwart en helder wit en springt zo creatief om met
haar tekentechnieken en kleurnuances dat je in elke scène wel een
mooie vondst ontdekt. Het bloemetje dat door de credits dwaalt, de
schaduwen op de muur, de mist in de straten. Ogen die in het donker
oplichten en ondanks de eenvoudige tekenstijl véél meer zeggen dan
woorden. De kleine Marjane tegen een pikzwarte achtergrond, waarna
ook de omgeving waarin ze zich bevindt oplicht. De menigte op
straat die letterlijk zwart ziet van het volk. Een silhouet dat
doodbloedt, waarna de bloedvlek stilletjes het hele beeld zwart
vult… Satrapi pakt uit met visuele effecten alsof het de
gewoonste zaak van de wereld is.
Hoe zwaar de thematiek en de achtergrond waartegen haar verhaal
zich afspeelt ook is, Satrapis manier van vertellen blijft steeds
speels en lichtvoetig. Haar impressie van ’the Eye of the Tiger’
als oppepsong om zich uit haar depressie op te trekken, is
onvergetelijk geestig, net als het moment waarop ze vorm geeft aan
de fysieke veranderingen in haar pubertijd en haar borsten en bips
als ballonnetjes beginnen op te blazen. De film strijkt ook heel
wat Westerse clichés glad over Iran. Satrapi geeft een heel
eerlijke visie op de gebeurtenissen in haar land en voedert je de
geschiedenis van Iran op een aantrekkelijke, begrijpbare manier.
(Zo zouden ze me de hele wereldgeschiedenis wel mogen uitleggen).
De val van de shah wordt bijvoorbeeld erg toepasselijk uitgebeeld
aan de hand van een poppenspel met marionetten. Satrapi weet
politiek en individu, haar eigen verhaal en dat van haar land
perfect met elkaar te vervlechten: allebei maken ze een enorme
verandering door en proberen ze na een zoveelste tegenslag weer
moedig overeind te klauteren. De ‘grote’ gebeurtenissen uit haar
leven vult Satrapi aan met kleine anekdotes (vb. hoe ze op de
zwarte markt een cassette van Iron Maiden op de kop tikt), die vaak
grappig en aandoenlijk tegelijk zijn en treffend tonen hoe het
voelt om een klein meisje te zijn tussen grote problemen.
‘Persepolis’ is een fantastisch mooie, heel toegankelijke ode aan
de vrije meningsuiting en kreeg terecht de Juryprijs op het
filmfestival van Cannes 2007. Voor mijn part mag hij ook met de
oscar voor Beste Buitenlandse Film aan de haal. Sorry meneer
Balthazar, maar dit is topkwaliteit!
