Na de commerciële (en artistieke) double whammy die
Martin Scorsese begin jaren negentig realiseerde met ‘Goodfellas’ en ‘Cape Fear’, had de
regisseur eindelijk weer voldoende krediet opgebouwd om één van
zijn liefdesprojecten te maken. ‘The Age of Innocence’, gebaseerd
op de klassieke roman van Edith Wharton, is samen met ‘The Last Temptation of
Christ’ en ‘Kundun’, één van de “vreemde” Scorsesefilms, één
van die projecten waarvan je spontaan niet zou zeggen dat het iets
voor hem is. Toen de prent uitkwam in 1993 waren de reacties matig
– iedereen was onder de indruk van de visuele pracht en praal, maar
de emotionele starheid van het scenario zorgde ervoor dat heel wat
mensen er niet écht een connectie mee konden maken. Nu, bijna 15
jaar later, is ‘The Age of Innocence’ echter langzaam maar zeker
aan een herwaardering toe.

Het verhaal speelt zich af in de upper class van het
New York van de jaren 1870. Newland Archer (Daniel Day-Lewis), is
een gerespecteerde advocaat die werd opgevoed volgens de strenge
sociale regels van zijn milieu, maar heimelijk verlangt naar een
meer avontuurlijk bestaan waarin hij zo af en toe al eens een
emotie kan tonen zonder dat hij the talk of the town is.
Hij is verloofd met May Welland (Winona Ryder), een lief, maar
dodelijk conventioneel en saai meisje, en dreigt goed op weg te
zijn om zijn hele leven lang vast te zitten in het keurslijf van
een leefwereld waar hij zelf niet voor heeft gekozen. Maar dan
ontmoet hij gravin Olenska (Michelle Pfeiffer), een verre nicht van
May die geschandaliseerd is teruggekeerd uit Europa om te scheiden
van haar man. De echtscheiding en vooral de roddel dat ze haar man
zou hebben bedrogen maken van Olenska een persona non
grata in de New Yorkse upper crust, maar Archer voelt
na één smeulende blik uit haar richting zijn hormonen een vrolijke
samba dansen waar hij maar moeilijk aan kan weerstaan. De vraag
blijft dan waar hij voor kiest: May en de goedkeuring van de
sociale aasgieren die constant rond zijn hoofd cirkelen, of Olenska
en de belofte op een passioneel leven?

Een dergelijk verfijnd, subtiel liefdesdrama leek aanvankelijk
niets voor een Martin Scorsese; geen gangster te bekennen, geen
fuck in de dialogen te bespeuren, geen druppel bloed raakt
de grond. In plaats daarvan krijg je mensen die een hele film lang
volstrekt hypocriet tegen elkaar staan te glimlachen, terwijl ze
alle mogelijkheden op geluk willens en wetens vaarwel zeggen omdat
ze toch vooral niemand willen choqueren. Ongewoon grondgebied voor
Scorsese, maar thematisch niet helemaal vreemd aan zijn werk. ‘The
Age of Innocence’ is immers in de eerste plaats een milieustudie,
waarin de regisseur een groep mensen observeert die volgens een
verstikkende gedragsetiquette leven. Zó moet je je kleden, zó moet
je lopen, dàt moet je zeggen, dàt vooral niet, die heeft met die
een affaire gehad maar daar mag je vooral niet over praten en ga zo
maar door. Elke stap die de personages zetten wordt nauwkeurig
geobserveerd door hun zogenaamde vrienden en familieleden en
meedogenloos beoordeeld.

Die moordende sociale controle is fundamenteel niet zo erg
verschillend van de gangstergemeenschap in ‘Goodfellas’: ook daar
had je een groep mensen die met niemand anders omgingen dan met
elkaar, die leefden volgens hun eigen regels en die overtredingen
van die regels streng bestraften. In ‘Goodfellas’ gebeurde dat
met een kogel, hier met de subtielere wapens van roddel en
uitsluiting. Scorsese gebruikt zelfs zeer gelijkaardige visuele
methodes om dat milieu in beeld te brengen. Let op een
adembenemende sequens aan het begin van de film, waarin de
regisseur een drietal lange steadicamshots gebruikt om te tonen hoe
Archer door een jaarlijks bal wandelt. We zien de aanwezigen op dat
bal, terwijl een ironische voice-over ons vertelt wie ze zijn.
Bekijk die scène en kijk daarna nog eens naar een scène uit het
begin van ‘Goodfellas’, waarin de
camera in een lang steadicamshot door een café dwaalt, terwijl een
voice-over de aanwezige maffiosi introduceert. De structuur en
methodiek is identiek hetzelfde – Scorsese refereert hier naar
eigen werk om zijn conclusie duidelijk te maken: de elite van 1870
is enkel een zoveelste maffiafamilie, met onbetwistbare codes en
conventies, die je enkel op je eigen risico verbreekt.

Een ander thema dat de regisseur al eerder aansneed, is het
verlies van mannelijkheid van het hoofdpersonage (iets dat ook al
in ‘Raging Bull’,
‘After Hours’ en
andere prenten zat). Newland Archer wordt eigenlijk over het
verloop van het verhaal langzaam maar zeker gecastreerd door zijn
omgeving, met zijn verloofde May voorop. Zowat alle nevenpersonages
zitten het hele verhaal lang aan zijn mouw te trekken om hem toch
maar in het gareel te houden. Archer, die zichzelf eigenlijk
slimmer en beter vindt dan alle brave burgermensjes om hem heen,
maakt zichzelf wijs dat hij een vrije keuze heeft, maar die is hem
eigenlijk al lang afgenomen. Hij ziet zijn leven plaatsvinden
zonder dat hij iets kan doen om in te grijpen.

Visueel is ‘The Age of Innocence’ in ieder geval een pareltje:
Scorsese maakt gebruik van zwierige steadicamshots en vooral van
immens veel kleine inserts, close-ups van voorwerpen en
kleding die de nadruk leggen op het materialisme van die
samenleving, waar enkel het beste van het beste goed genoeg is. De
hele film straalt van de rijke kleuren en keurig opgeblonken
pronkvoorwerpen. Vaste cameraman Michael Ballhaus deed z’n beste
werk in de vroege jaren negentig (zie ook Coppola’s ‘Dracula’), en
zorgt hier voor een gepast verrukkelijke look.

En dan zijn er nog de acteurs: Daniel Day-Lewis is een erg goede
loser, een gefrustreerd gevoelsmens die nooit de kans
krijgt om gewoon een gevoelsmens te zijn. Zijn mond zegt één ding,
zijn ogen zeggen iets anders, en die tegenstelling wordt continu
geloofwaardig tot uiting gebracht. Winona Ryder is goed bezig als
May, een dom kalf dat uiteindelijk toch niet zo dom blijkt te zijn,
terwijl Michelle Pfeiffer lichtjes teleurstelt als Olenska.
Pfeiffer heeft nogal een beperkt bereik als actrice, en wanneer een
script weinig openlijke emoties toelaat, vervalt ze dan ook nogal
snel in eentonigheid. Zoals hier dus.

Want dat is in ieder geval een probleem dat veel kijkers hebben
met ‘The Age of Innocence’, zeker bij een eerste kijkbeurt: gezien
het verhaal kan er maar zeer weinig openbaar worden gemaakt – de
échte emotionele inhoud van de film ligt voortdurend te smeulen
onder de oppervlakte, terwijl er nauwelijks een rimpeling te zien
is. Een koude film is dit zeker niet, maar je moet de emoties wel
bereiken door de filter van het nette gedrag waar de personages aan
vasthangen. Of je daarin slaagt of niet, is een vraag apart. Feit
blijft dat dit een erg goed gemaakte film is over maffia met
propere handen.