Wanneer een film de ene staande ovatie na de andere krijgt, heb
ik nogal vaak de neiging achterdochtig te worden. Hoe goed kàn een
film immers zijn? ‘Cidade De Deus’, gemaakt door Braziliaanse
videoclipmaker Fernando Mereilles, verdient echter alle
loftuigingen die hij krijgt. Dit is een snoeihard, visueel
verbluffend en inhoudelijk rijk verhaal, gemaakt door mensen die
slimmer zijn dan hun personages, en dan ook het verstand hebben
niet op hen neer te kijken. Vergelijkingen met ‘GoodFellas’ van Scorsese waren niet van de
lucht, en zijn niet eens onverdiend.
Cidade de Deus, de Stad van God, is een sloppenwijk buiten Rio
de Janeiro waar de armsten van de samenleving al sinds de jaren
zestig samengepakt leven in een onhoudbaar ghetto. In de sixties
ontmoeten we een pakweg negenjarige jongen die zichzelf Raket
noemt, en elke dag opnieuw getuige is van het geweld waarop deze
armzalige wereld teert. Zowat iedereen om hem heen, inclusief zijn
broer, maakt wel deel uit van een gewapende bende. Jongetjes van
tien lopen rond met pistolen.
We volgen Raket tot in de jaren tachtig in zijn omgang met
verschillende figuren die in andere steden wellicht tot de
onderwereld zouden behoren – maar in de Stad van God is er geen
bovenwereld. Bendeleiders worden bloedig afgemaakt, en opgevolgd
door nog ergere maniakken die gewoon verder gaan met hun
drughandel. Wie wil ontsnappen aan de terreur van de straten, maakt
weinig kans levend weg te komen.
De grootste gek is wel Zé’tje (Firmino da Hora), een moordenaar
die vroeg aan zijn carrière is begonnen en zichzelf sindsdien heeft
opgewerkt tot de koning van de barrio. Een conflict met een
rivaliserende drugdealer, Wortel (Matheus Nachtergaele), leidt tot
een allesverwoestende bende-oorlog, die meer dan een jaar
aansleept. Raket, die ondertussen verwoede pogingen onderneemt om
een job als fotograaf bij een echte krant te krijgen, krijgt de rol
van getuige op zich geworpen, die registreert wat er gebeurt, en
het ons vervolgens vertelt.
Mereilles is een getalenteerd filmmaker, daarover kan niemand
twijfelen. In een film die meer dan twee uur lang is, slaagt hij
erin om een verhaal op poten te zetten waarin letterlijk geen
enkele scène teveel zit. Elke scène draagt bij tot de thematiek,
elke minuut maakt de film krachtiger in zijn standpunten zonder in
herhaling te vallen. De regisseur heeft duidelijk goed gekeken naar
Scorsese, Tarantino en andere moderne filmmakers die wel eens met
geweld willen spelen, en hij heeft zijn lessen getrokken. Een
handgehouden camera draait als een dolle tussen de personages heen,
blijft hen dicht op de huid zitten, zodat ons contact met hen
maximaal blijft. Alle trucjes uit het boek worden gebruikt:
freeze-frame, split-screen, flash-backs, flash-forwards enz… Het
verhaal vertakt zich en keert dan weer terug naar de plek waar we
waren gebleven, om vervolgens een nieuwe, onverwachte richting uit
te gaan. Mereilles speelt met visuele en narratieve trucs, zoals
alleen een jonge, enthousiaste filmmaker dat kan doen, bedwelmd
door het eenvoudige plezier van het filmen en de overtuiging dat
hij een goed verhaal te vertellen heeft.
Wat ons gaandeweg op koers houdt, is de soms droog-komische
vertelstem van Raket, die ons blijft oriënteren binnen het verhaal,
net zoals dat gebeurde in ‘GoodFellas’
en ‘Casino’. Dat Cidade De
Deus toch méér is geworden dan enkele een doorslagje van wat de
Amerikaanse maestro’s van het geweld eerder deden, komt
voornamelijk omdat het verhaal en de thema’s die ermee samenhangen,
zo sterk zijn en zo’n onmiskenbare identiteit uitdragen. Van begint
tot eind wordt een volkomen geloofwaardig beeld opgehangen van de
achterbuurten waarin alles zich afspeelt, alsof de filmmakers niet
eens iets in scène hebben gezet, maar gewoon toevallig in de buurt
waren terwijl de kogels voorbij floten. Waar Scorsese typisch een
New Yorkse filmmaker is, en Tarantino’s verhalen zich afspelen in
een fantasiewereld gebaseerd op oudere misdaadfilms, spreekt
Mereilles zeer overtuigend over zijn eigen land, zoals het niet zou
mogen zijn.
‘Cidade De Deus’ is een harde film geworden, over mensen voor
wie misdaad en bruut geweld een levensnorm zijn geworden waar niet
aan ontsnapt kan worden. We krijgen een panoramisch zicht over een
wereld waarin de politie gekocht kan worden en de media
ongeïnteresseerd zijn tot er vele doden zijn gevallen – alles is
corrupt, tot zelfs de kleinste kinderen. Bepaalde scènes zullen u
ongetwijfeld nog lang bijblijven, niet zozeer omdat ze zo grafisch
gewelddadig zijn (bekijk de film iets afstandelijker en u zult zien
dat er uiteindelijk niet zo veel getoond wordt), als wel om wat ze
suggereren. Denk maar aan de hand-of-voet-scène. Later in de film
zien we een negenjarige ernstig beweren: “Ik ben geen kind. Ik rook
en ik snuif. Ik ben een volwassene.” En als u dacht dat het einde
toch nog iets goed zou maken, dat er toch nog met een positieve
noot geëindigd zou worden – vergeet het maar. De laatste beelden
van ‘Cidade De Deus’ maken duidelijk dat er helemaal niets
veranderd is. Voorzichtig aangebrachte overtonen van liefde (die
van Raket voor Angelica, een meisje uit de buurt), vormen een mooie
tegenpool voor de gruwelijkheden die de film domineren, maar kunnen
ten slotte niet de overhand halen. Hoe kan de liefde van een paar
individuen het dan ook winnen van de haat van zovelen?
Een opbeurende film is dit zeker niet, maar het is wel een
levendig, visceraal, opwindend werkstuk dat het verdient om door
iedereen gezien te worden.
http://www.cidadededeus.com.br/
