In de jaren tachtig was de politie niet altijd je vriend, maar er zaten op z’n minst al wel eens begripvolle kerels tussen. De rijkswacht daarentegen, dat waren altijd van die besnorde macho’s die alles wat links of progressief was hardhandig de kop probeerden in te drukken. Dat al jaar en dag de geruchten blijven bestaan dat de leden van de Bende van Nijvel mogelijk in die gendarmekring te zoeken vallen, is dan ook geen verrassing. In de bossen en schietbanen rond Brussel trof je hen massaal aan, verbroederend met extreem-rechtse fracties als WNP, met huurlingen die hun handen hadden vuil hadden gemaakt in Congo, met wapenhandelaars die zonder schaamte leverden aan onfrisse figuren als al-Qadhafi (ofte Khadaffi). Kortom, een broeihaard van mensen die wel iets zagen in de ‘strategie van de spanning’.
Deze strategie, een theorie uit de koker van een of andere Amerikaanse generaal, werd een van de pistes die toch vooral amateur-onderzoekers plausibel achten om het Bendegeweld te verklaren. Een andere piste is bijvoorbeeld de afpersing van de Delhaizegroep. Er zijn ook sporen die leiden naar de groteske malversaties in de wereld van zakenlui en bouwpromotoren die jarenlang de ziel van Brussel hebben kapotgemaakt waar politici als de notoire VDB een rol speelden. Nog een theorie stelt dat er eigenlijk geen Bende was, maar dat het altijd verschillende daders waren met telkens verschillende motieven, die wagens en wapens deelden. Terwijl de gangbare gangsterpraktijk na een misdaad inhield zo snel mogelijk aangebrande wapens en wagens te vernietigen, deed de Bende dus exact het tegenovergestelde. Nog een spoor spreekt van drugs uit Libanon in ruil voor wapens. Of was het toch afpersing voor de Roze Balletten, de schimmige bijeenkomsten waarop de elite zich tegoed deed aan minderjarigen? Of is er toch een link met de Bende van De Staerke?
De serie 1985 gaat voor een mengelmoes van ettelijke van bovenstaande theorieën. Er worden een hoop kleurrijke figuren uit die periode op het scherm gesmeten die voortdurend het pad kruisen van de drie volledig fictieve hoofdfiguren. Deze techniek werkt voor de eerste zes afleveringen best goed, maar dan moet er een ontknoping aangeplakt worden, en loopt het spijtig genoeg mis. 1985 bolt zes afleveringen lang voortreffelijk en vaak uitmuntend, maar de makers weten geen blijf meer met die karakters voor de afronding en jammer genoeg trappen ze dan maar in de valstrik van vertelluiheid.
Als loper om al de sleutelfiguren te introduceren, zijn de drie hoofdfiguren nochtans zeer nuttig, en deze klus wordt kundig geklaard. Toch leidt het tegelijk tot het probleem dat die interessantere sleutelfiguren te veel aan de rand van het verhaal blijven plakken. Bouhouche, Beijer, Haemers, Bougerol, Latinus, Vernaillen, Goffinon, Calmette, de Jonathan, VDB, Gol, De Staercke, Mendez, … Geen van hen krijgt echt iets te doen. Vooral omdat het verhaal nooit echt verder gaat dan louter suggesties. Dit maakt het moeilijk om echte figuren (waarvan er ettelijke nog leven) sterk te profileren. Het is handig om de kijkers onder de 45-50 die deze loden jaren niet bewust hebben meegemaakt, wegwijs te maken in dit kluwen van louche bars, rijkswacht, paramilitaire organisaties, zakenlui, wapenfreaks, magistratuur, … maar een figuur als Bouhouche komt op geen enkel moment genoeg tot leven.
De acteurs doen nochtans hun best, aan hen zal het niet hebben gelegen. De dialogen die ze in de mond krijgen, zijn ook van een zeer degelijk niveau. De naturel van de tweetaligheid in het Brusselse wordt treffend gevat. Maar zonder een beetje voorkennis over hoe het politielandschap in België pre-Dutroux was, loop je al gauw verloren. De jonge garde nieuwkomers als de drie fictieve personages staan mooi hun mannetje tegenover geroutineerde koppen als Peter Van den Begin, Tom Vermeir, Titus De Voogdt en Josse De Pauw. Vooral Tijmen Govaerts spat van het scherm, Vermeir steelt dan weer de show met het smakelijkste Brussels accent ooit. Het is ook aangenaam kijken naar deze weergave van de jaren 1980, waarvan zeker de eerste jaren nog volledig gedrenkt waren in het sombere palet van de spuuglelijke seventies. Dit lijkt meer op de echte jaren tachtig dan die nostalgische natte droom Strangers Things. De gehele beeldregie zit goed, al zijn er af en toe wat momenten waarvan je als kijker vermoedt dat een extra take geen slechte zaak was geweest.
Het getuigt van een mooie vorm van eerbied voor de nabestaanden van de slachtoffers dat al het geweld summier wordt getoond, of net buiten beeld plaatsgrijpt. Leuk detail is dat er bij vuurgevechten opnieuw rook is. Gelukkig niet overdreven, zoals in de hoogdagen van de Hong Kongcinema, maar alvast niet even clean als recente Amerikaanse actiefilms genre John Wick. De serie bevat soms echter ook knullige momenten die je bijna uit het verhaal rukken. Vooral in sommige interieurscènes krijg je die rare stijl waarbij de camera een interieur in het frame wil houden, maar niet op een statief is gezet en lichtjes blijft schudden. Dit is misschien een kwestie van smaak, al riekt het meer naar gehaastheid. Een ander voorbeeld hiervan is de scène waarin Bouhouche op de kluis van Mendez schiet – de cuts, de framing en het pistool zonder rook voelen als een secondenlange totale stijlbreuk.
Nu, zoals gezegd, de eerste zes afleveringen zitten goed. In deze zes uur televisie bevestigt 1985 dat Vlaamse series niet meer moeten onderdoen voor buitenlandse reeksen. Maar er blijft toch een wrange nasmaak als een serie voor de ontknoping voluit de kaart van de proportionaliteit-bias trekt. De kans dat alles een groot complot was, blijkt toch altijd zeer klein. De realiteit dat heel veel van deze zaken ongerelateerd zijn, blijft gewoonweg aannemelijker. Zonder afbreuk te willen doen aan de goede intenties van de makers, rijst de vraag of dit deontologisch de juiste zet was. Misschien ware het interessanter geweest een volledig fictief verhaal rond dit onderwerp te verfilmen in plaats van een eigen gefabuleerde interpretatiedans waarbij bijvoorbeeld een totaal fictief personage plots de dader van een echte overval wordt. Dat heeft toch iets dubieus. Lang geleden deed Van den Begin al eens mee in zo’n film over de Bende die het volledig fictief hield, Le Bal Masqué. Toegegeven, de serie 1985 is beter gemaakt en heeft alvast een langere houdbaarheidsdatum, maar de film had een geschiktere benadering van deze periode. Zo zijn er ook de boeken van Jef Geeraerts, Het sigmaplan of De Coltmoorden, die een heel sterk beeld van deze periode geven, een sterke plot bevatten van begin tot eind en dus schreeuwen om een verfilming in deze stijl. De makers, Willem Wallyn (scenario) en Wouter Bouvijn (regie), zouden hier zeer geschikt voor zijn. 1985 is trouwens geproduceerd door hetzelfde productiehuis dat al enkele Vincke & Verstuyftverhalen verfilmde. Waarop wachten de heren?
