Op 6 augustus is het zestig jaar geleden dat Jamaica zich van onder het Britse koloniale juk worstelde. Het hele eiland is ocharme kleiner dan Vlaanderen en telt minder dan drie miljoen inwoners, maar wanneer we de muzikale weelde en invloed in ogenschouw nemen, kunnen we gerust van een gigant spreken. Wat hieronder volgt is een bij noodzaak wel érg beknopt overzicht in vogelvlucht doorheen de fantastische muzikale geschiedenis, met een toegevoegde playlist van zestig onmisbare reggaeklassiekers. Gwaan fi di music!
Na meer dan vierhonderd jaar koloniale overheersing kwam de onderdrukking van de voormalige suikerplantages van het Britse imperium ten einde. De Jamaicanen kregen zelfbeschikking, en zoals bij iedereen die onder een ander zijn vleugels moet uitkomen, liep dat niet zonder horten of stoten. De eerste reactie was logischerwijs die van de feestelijke uitbundigheid en daarbij werd nieuwe muziek gecreëerd: een combinatie van Afrikaanse en Caraïbische ritmes met Amerikaanse rhythm and blues, waarbij de muziek opzwepend 
van ska, ska, ska gaat. Ska was de geknipte soundtrack voor de positieve mindset. Het was uptempo en swingend, gemaakt voor de dansvloer. De bekendste band zijn uiteraard de Skatalites, met meestersaxofonist Rolando Alphonso in de rangen. Het is pas enkele jaren later, wanneer de desillusie en de kater van de onafhankelijkheid toeslaan dat het tempo van de muziek lager ging, waardoor er meer nadruk op de baslijn kwam te liggen: rocksteady was geboren.
In de jaren daarop werd de muziek nog trager en werden de teksten meer beschouwend en sociaal voelend, soms haast op een klaagtoon. Reggae wordt dé soundtrack van de ontnuchtering (zie groepsnamen als The Wailers, The Wailing Souls), maar ook die van de aanklacht en de onverzettelijkheid, waarvan de trotse dreadlocks het symbool zijn.
En zo zijn we bij de Rastafari-beweging aangekomen, die vaak als een synoniem van reggae gezien kan worden, hoewel dat zeker niet niet altijd zo hoeft te zijn. Rastafari – noem het niet rastafarianisme, de dreads hebben een hekel aan ismes – ontstond in Jamaica in de jaren dertig, nadat in Ethiopië Haile Selassie I tot de eerste zwarte keizer werd gekroond. De Jamaicaanse politicus Marcus Garvey had in de voorgaande jaren de komst van een zwarte keizer voorspeld, en wanneer dat in 1930
effectief werkelijkheid werd, zagen veel onderdrukte zwarten dat als de tweede komst van de heiland (“Satta Massagana” is amhaars voor ‘loof hem’ en bijvoorbeeld de groepsnaam van The Abyssinians is afgeleid van een oude naam van het Ethiopische rijk). Het doel was om via de Black Star Linerschepen terug te keren naar Afrika, het beloofde continent. Een hoogtepunt voor de rasta’s was dan ook het bezoek van de keizer aan Jamaica in 1966. De indrukwekkende beelden tonen een uitzinnige menigte, waartussen je ook nyabinghidrummers ziet zitten, robuuste mannen met dreadlocks die puur ritmische muziek maken op trommels als begeleiding voor hun gezangen. De Mystic Revelation of Rastafari die u in onze playlist vindt zijn hun vertegenwoordigers in dit overzicht.
Rastafari is geen georganiseerde godsdienst an sich. Het is een mystieke beweging, met strikte aanbevelingen om te leven. Zo moet je dicht bij de natuur leven en mag je geen vlees eten – vandaar titels in onze lijst als “Roast Fish and Cornbread” van Lee Scratch Perry. Het roken van marihuana (oftewel collie, weed, ganja, tampee… kies gerust zelf uw koosnaampje) wordt gezien als een spirituele bezigheid: hoe hoger (‘higher’) je geraakt, des te beter wordt je zicht op de wereld. Het is een groepsgebeuren zoals The Mighty Diamonds het feestelijk bezingen in “Pass The Kutchie”, maar het is en blijft nog steeds illegaal. John Holt zingt hoe de politie in helikopters speurt naar marihuanaplantages om ze plat te branden en Peter Tosh eist militant op om de plant te legaliseren.
Maar bovenal preekten de rasta’s liefde, verdraagzaamheid en samenhorigheid tussen individuen in wie het goddelijke huist. Dan weet u meteen ook weer waar die vaak gehoorde I&I vandaan komt. Het symboliseert de verbondenheid tussen het individu en de gemeenschap als een groter geheel of individu. Deze eenheid van individuen hoor je bij de close vocal harmonies van The Congo’s, Israel Vibration of the Wailing Souls. Het geheel klinkt soms zacht als satijn, zonder daarbij iets aan kracht in te boeten.
Het zijn de grote namen uit de seventies die de echte mastodonten van het genre werden en als ware profeten zalen over de hele wereld platspeelden en een boodschap van liefde en zwarte trots uitdroegen: iedereen kent Bob Marley, maar je had ook artiesten als Burning Spear, The Gladiators, Black Uhuru en Yabby You. Bij hedendaagse artiesten als Luciano leeft die positieve consciousness nog steeds.
Maar alle mooie woorden en idealen ten spijt is de geschiedenis van Jamaica er jammer genoeg ook een van veel criminaliteit, geweld en torenhoge moordcijfers (zoals je ook kan lezen in Marlon James’ roman A Brief History of Seven Killings). De rudeboys waren de ruige jongens die keet schopten en ruzie zochten met de politie (“Police and Thieves”/ “Tougher Than Tough”). Zelfs de liefdevolle Marley was in zijn jeugd een rudie geweest. Zijn bijnaam was ‘tuff gong’, oftewel ‘harde jongen’ (wat uiteindelijk ook de naam van zijn label werd). De hele cultuur van de rudeboys raakte in de sixties via de Jamaicaanse diaspora ook in Engeland ingeburgerd en de Jamaicaanse jongeren smeedden verbanden met de lokale mods en skinheads (die toen nog niet die
negatieve connotatie droegen). Keet schoppen is wat de gedesillusioneerde jeugd nu eenmaal doet – of dat nu in de West Indies is of in Engeland.
De invloed van de muziek uit Jamaica op de westerse cultuur valt nauwelijks te overschatten. Zo waren er de soundsystems die Jamaica rondreisden en battles organiseerden op block parties om elkaar de loef af te steken. Ze namen zingende/sprekende ‘toasters’ (zoals Dr Alimentado of U-Roy) mee die nieuwe teksten declameerden over bestaande nummers. Dat fenomeen waaide vervolgens over naar de States en de in New York ontluikende hiphop met haar mc’s. En nu is hiphop de dominante muziek over de hele wereld.
Een tweede invloed is de obsessie met bas: wanneer Lloyd Bradley een titel zocht voor zijn boek over de geschiedenis van Jamaicaanse muziek, hoefde hij niet ver te zoeken en koos hij voor Bass Culture. Het is die obsessie met en nadruk op de bas die heden ten dage doorleeft in de elektronische muziek, dubstep, techno trip- en hiphop – noem maar op.
En wanneer we teruggaan van die elektronische muziek en de omgekeerde oversteek naar Jamaica maken, komen we weer uit bij de dubmuziek zoals die werd uitgevonden door King Tubby en zijn luitenant Prince Jammy, waarbij de muziek volledig gestript werd tot op het skelet: de drum en de bas, de ritmesectie. Daarover werden flarden van melodieën of teksten gedrapeerd, heftig vervormd, of uitgerokken in de echokamer. Luister in de lijst naar enkele originelen en bijhorende dubversies en maak zelf de vergelijking.
Er zijn eindeloos veel goede namen te rapen en mooie kamers te bezoeken in het huis van de Jamaicaanse muziek. Er is de lovers rock van Alton Ellis en Gregory Isaacs. Er is de dancehall, die redelijk onschuldig begint in de jaren tachtig (Sister Nancy’s “Bam Bam”, Yellowman of Frankie Pauls lofzang op de tu shung peng – nog zo een koosnaampje voor wiet), maar jammer genoeg in de loop der jaren steeds agressiever en meer macho zal worden, tot op het homofobe af zelfs. Dat gebeurt allemaal niet toevallig vanaf de periode wanneer cocaïne de dancehall binnensluipt (Luister naar “Under Mi Sleng Teng” en hoor het
fucked-up verschil). Hoewel figuren als Buju Banton, Capleton of Sizzla soms ook de bal misslaan (of misgeslagen hebben), hebben ze ook torenhoge en niet te ontkennen muzikale verdiensten.
Laat de verschillen tussen de subgenres echter voer zijn voor de puristen; wat ze gemeenschappelijk hebben is dat ze bulken van soul, een niet te stuiten levenskracht die contrasteert met de vaak schrijnende levensomstandigheden waarin de Jamaicanen moeten wonen – en dan vooral die van de grootsteden als Kingston (met de gevaarlijke wijken als Trenchtown).
De ontwikkeling van de Jamaicaanse muziek blijft een wonderbaarlijke geschiedenis waarbij de krachtigste muziek vaak ontstond in de meest primitieve en erbarmelijke omstandigheden, die hedendaagse producers nog steeds in het haar doen krabben van verbazing en die hen vruchteloos doen proberen dat geluid te hercreëren. Later, wanneer het Westen geld geroken had, zouden ook de kwaliteit van de opnames en de studio’s verbeteren. Echter, die evolutie heeft slechts zeer beperkte invloed gehad op deze uiterst vitale muziek, met die geweldige sound, een combinatie van de warme drums, die vaak ijle slagjes van de ritmegitaar die telkens heerlijk tegen de beat in van tjakketjak doet en de overstuurde opnames van de snare, hi-hat en blazers.
Zoals gezegd is dit overzicht zeer beperkt gebleven qua opzet en diepgang en is het vooral bedoeld om u warm te maken voor de muziek en u te verlekkeren op onderstaande playlist waarin u zestig absolute stonecold klassiekers uit het genre zal vinden. We hebben van ons hart meermaals een koude steen moeten maken en uit bedroevende noodzaak veel darlings moeten killen, maar laat dat u vooral niet tegenhouden om zelf (opnieuw) op ontdekkingstocht te gaan. Forward ever, backward never.
