Nadat de ware omvang duidelijk werd van de aanklachten tegen de machtige producer Harvey Weinstein, interviewde Kitty Green – die bekendheid verwierf met de documentaire Ukraine is not a Brothel – verschillende mensen over de bedrijfscultuur bij studio Miramax onder Weinsteins beleid. Het is duidelijk dat die gesprekken de inspiratie vormden voor The Assistant: het hoofdpersonage is werkzaam als assistente bij een grote filmproductiehuis en de plot – een relaas van een lange en uitputtende dag van haar werkzaamheden – groeit langzamerhand uit tot een ongelooflijk beklijvend portret van wat toxische bedrijfscultuur wil zeggen.
Op zijn blog Observations on Film Art, waarschuwt de prominente Amerikaanse filmwetenschapper David Bordwell regelmatig voor het feit dat critici en commentatoren moeten opletten met het stellen dat films een bepaalde ‘tijdsgeest’ weerspiegelen. Recente actiefilms reflecteren zo de angsten van het Trump-tijdperk, iets wat filmcriticus Jim Hoberman bijvoorbeeld heel erg ver dreef door in zijn boek Make My Day: Movie Culture in the Age of Reagan, te stellen dat onder de verschillende Amerikaanse presidenten telkens films te zien waren die de heersende ‘zeitgeist’ weerspiegelden. Bordwell stelt terecht dat een dergelijke benadering al snel circulair wordt: films weerspiegelen de tijdsgeest en als je de tijdsgeest wil kennen kan je naar de films kijken. Een dergelijke circulaire redenering gaat inderdaad voorbij aan het feit dat films gemaakt worden door een combinatie van individuele actoren en institutionele logica, die – of het nu gaat om grote Hollywoodproducties of onafhankelijke ‘Indie’ films – een bepaalde commerciële logica volgen en dus beproefde concepten gebruiken om bepaalde ideeën te vertalen. In die zin is het veel boeiender om te kijken hoe Kitty Green een actueel onderwerp genomen heeft en dat in de traditie gegoten heeft van een bepaald soort observerende cinema, dan simpelweg te stellen dat The Assistant de ‘tijdsgeest’ zou weerspiegelen. Interessant is dan bijvoorbeeld ook vooral dat The Assistant een actueel onderwerp als het #metoo gegeven op een heel andere manier gebruikt en stileert dan het thematisch gelijkaardige recente Bombshell. Greens visie en keuzes voor het materiaal zijn duidelijk anders en dus weerspiegelen beide prenten niet zozeer de tijdsgeest, als wel twee verschillende soorten filmconventies.
Bombshell – gebaseerd op de zaak rond het hoofd van Fox News – koos bewust voor een directe stijl, die zowel inhoudelijk als qua vormtaal sterk deed denken aan die van de televisie. The Assistant daarentegen opteert voor een traag ritme en lang aangehouden camerastandpunten, die de kijker op weinig comfortabele wijze binnen loodsen in de beklemmende professionele leefwereld van de jonge Jane (uitstekend vertolkt door Julia Garner). We zien hoe Jane heel vroeg ’s ochtends aankomt op kantoor, computers en lichten opstart, koffie zet, en vergaderzalen gebruiksklaar maakt. Ze deelt haar job met twee mannelijke assistenten die theoretisch gezien even laag op de ladder staan, maar die duidelijk al langer werkzaam zijn bij de firma en een soort vertrouwensband hebben opgebouwd waar Jane geen deel van uitmaakt. Dat wil niet zeggen dat zij immuun zijn voor de dingen die gebeuren, bij momenten horen we vanuit het bureau van ‘de baas’ geschreeuw en komt ook een mannelijke collega lijkwit buiten. De man waar alles om draait (en die geïnspireerd is op Weinstein) krijgen we nooit te zien. De schaduw van zijn macht hangt over alle afdelingen, maar net als het personeel interageren we enkel met hem via telefoon of mail.
Green zet de dodelijke routine in beeld als een slopend ritueel en heeft ongelooflijk veel aandacht voor kleine details zoals ongemakkelijke blikken of lange stiltes (net als in Bombshell speelt ook hier de kantoorlift een belangrijke rol). Uit al die uitvoerig geobserveerde details, kunnen we beginnen opmaken wat er zich werkelijk afspeelt binnen en buiten de muren van het productiehuis: nieuwe jonge assistentes die plots opduiken en een kamer in een luxueus hotel krijgen, vergaderingen die uitgesteld worden wegens ‘persoonlijke redenen’ en allerlei suggesties en bedenkingen die nooit uitgesproken worden. Die elementen komen tot een kleine uitbarsting wanneer Jane gaat praten met iemand van ‘human resources’, die haar echter op weinig subtiele manier duidelijk maakt dat ze maar beter alles kan vergeten en haar mond houden. Na dat kantelpunt keert The Assistant terug naar dezelfde observerende stijl en wordt de film meer en meer een studie in hoe een dergelijke giftige cultuur en constructie in stand gehouden wordt.
De hypnotiserend sterke visuele signatuur van de film is traag en dwingend en trekt de kijker langzaam maar zeker binnen in de verstikkende atmosfeer. Geholpen door een uitstekende atonale muzikale score, dito vertolkingen en een ijzersterk zelfgeschreven script, levert Kitty Green een intrigerende prent af die lang blijft nazinderen.