25 jaar geleden startte Arjen Lucassen het universum van Ayreon, een muzikale mengelmoes van genres als prog, metal en folk. Met een space opera waarvan het verhaal per nieuwe plaat nog aandikte, en een almaar uitgebreidere keure aan bekende zangers en muzikanten uit de (brede) metalwereld, werd Ayreon steeds populairder bij een devoot publiek.
En ook al had de zelfverklaarde kluizenaar gezworen nooit meer te zullen optreden, toch waren er de afgelopen jaren verschillende concerten waarin het immens populaire Ayreon-universum terecht werd gefêteerd – onder andere tijdens een historische, zinderende set op Graspop in 2018. Tijd voor iets nieuws, dacht Lucassen.
En dat nieuws is er absoluut met Ayreons nieuwste werkstuk Transitus. Meer musical dan space opera. Dat komt doordat Transitus aanvankelijk een film moest worden, maar, jawel, corona gooide roet in het eten. Lucassen en de platenmaatschappij vonden de muziek echter goed genoeg om onder Ayreon uit te brengen. En terecht. De vaste ingrediënten zijn er immers nog altijd: verschillende bekende en (voorlopig) onbekendere gastzangers, verschillende genres die over elkaar buitelen in een wervelwind van ideeën, en een pakkend verhaal. Alleen gaat het deze keer niet om het lot van de mensheid zoals in de uitgesponnen Ayreon-saga, maar om een tragisch liefdesverhaal. Jawel. Het levert om meerdere redenen een buitenbeentje op in het indrukwekkende oeuvre van de ongelooflijk gepassioneerde Lucassen.
Transitus is een soort Romeo and Julia in een spookverhaalverpakking. Zonder te veel van de plot weer te geven: in 1884 wordt rijkeluiszoon Daniel (Tommy Karevik van Kamelot) verliefd op een van de dienstmeisjes in het ouderlijk huis, Abby (Cammie Gilbert van Oceans Of Slumber). Hun prille romance kent echter heel wat tegenkanting, onder andere in Daniels familie, waardoor het noodlot al snel toeslaat. Dat is het begin van intriges, verraad en verdere naijver, die de dood overschrijdt. Het is over the top, maar dat moet. Want dit is Ayreon. Het verhaal ontvouwt zich nummer per nummer, en bij de meeste edities zit er zelfs een comic book om alles pagina per pagina mee te volgen. De personages zijn getekend naar het evenbeeld van de vocalisten.
Voor Lucassen is dit verhaal de aanleiding voor een muzikale speeltuin, die Ayreons eigen grenzen overschrijdt. Metal en prog maken nog steeds de hoofdmoot uit, maar worden deze keren uitgehuwelijkt aan jaren-tachtig-horrorsoundtracks zoals John Carpenters Halloween, orkestrale en gotische elementen zoals het koor in het openingsnummer, en musicals als The Who’s Tommy en zelfs The Phantom Of The Opera. Zo bont maakte Lucassen het nog nooit, en dat wil wat zeggen.
Het werkt wonderwel. Transitus blijft een geheel doordat het zich echt gedraagt als een volbloed soundtrack, waarin verschillende melodieën in verschillende instrumentaties terugkomen. Het duurt even voor alle puzzelstukjes samenvallen, maar eens de frank valt hoe alles prachtig samenkomt in het slotkwartier, wint de volhoudende luisteraar. Zodoende winnen bepaalde melodieën alleen maar aan kracht door de rijke instrumentatie (hoorn, viool, cello, piano, glockenspiel…) en fantastisch ingezongen zanglijnen.
Ook dat is altijd het handelsmerk van Ayreon geweest: vermaarde en nog te slijpen talenten uit de brede metalwereld perfect casten of ze uit hun comfortzone lokken. Het gebeurt onder andere met absolute revelatie Cammie Gilbert, van het relatief onbekende Oceans Of Slumbers, dat redelijk toegankelijke, maar te smaakloze doom metal maakt. Lucassen weet véél meer uit haar emotioneel geladen stem te halen. Haar bandleden moeten met dichtgeknepen billen hopen dat ze niet wordt weggekaapt door een band die een paar niveaus hoger kan spelen. Aan de andere kant van het spectrum is er een van de leading ladies in de metal vandaag, Simone Simons van Epica, die zonder meer schittert door de sensualiteit en humor die ze in haar rol van “Angel Of Death” legt. Nog een schepje veelzijdigheid bij voor een van de beste metalvocalisten van het moment, niets minder dan een glansprestatie. De interacties tussen alle overige vocalisten delen kippenvelmomenten uit als gratis snoepjes.
Lucassen is ten slotte zo slim om voldoende humor in dit zwaar beladen verhaal te brengen. Niet alleen door de kwinkslagen die vooral Simons in het rond mag strooien, maar ook door de fantastische Tom Baker, wellicht de populairste vertolker van Doctor Who aller tijden in de jaren zeventig. Met de tong duidelijk hoorbaar diep in de wang kadert hij elk nummer, wat de beleving alleen maar ten goede komt. Met ook nog een Dee Snider in topvorm en Mike Mills, een waanzinnige vocalist en oudgediende in het Ayreon-universum, als levend standbeeld kan de pret tussen alle emotionaliteit niet op.
Voor wie Ayreon niet kent, wacht een fantastische ontdekkingsreis. Transitus zou daarin een perfect, onbevangen begin kunnen zijn om alle sterktes een eerste keer te savoureren. The Human Equation, een soortgelijk emotioneel beladen verhaal over liefde en bedrog, is dat ook leert de ervaring — met vocalisten als Mikael Akerfeldt van Opeth. Om dan diep in Ayreons space opera te duiken met Into The Electric Castle, 01011001 en The Source. Transitus laat vooral horen dat er een boeiend leven na die eerste 25 jaar Ayreon mogelijk is. Het is een opluchting, want de nood aan eclectisch muzikaal escapisme van dit niveau zal er niet minder om worden. Nu die film nog.