Geef toe: meestal zijn ze uw geld niet waard, de verzamelaars van uw favoriete groep die u in de winkel vindt. De platenfirma denkt dat enkel singles in aanmerking komen en een artiest zelf is ook al zelden goed geplaatst om eigen werk te beoordelen. Tijd dus dat het eens aan professionals wordt overgelaten, en wie beter dan een team kenners van enola om maandelijks de vijftien beste tracks van een artiest te selecteren. Deze maand: het beste van Elliott Smith.
- Needle In The Hay
Het openingsnummer van Smiths tweede plaat, voor het gemak en de herkenning Elliott Smith gedoopt. Nog steeds een hoofdzakelijk akoestische plaat, bevat ze wel meer focus dan het nog zoekende Roman Candle. Wat het album mist aan spontaniteit, wint het aan songschrijverschap. En nog steeds zijn de nummers een afspiegeling van de rauwe wereld van Smith en andere outcasts uit zijn omgeving. In de afvoerput van de Amerikaanse samenleving bevindt zich ook deze drugsbalade, die bijna onopvallend Elliott Smith opent. De harde tekst contrasteert met de simpele melodie en de fluisterzang van Smith. De dreiging blijft onderhuids, waar ze aan de luisteraar blijft knagen. Smith had geen betere introductie kunnen schrijven tot Elliott Smith, misschien wel zijn meest rauwe en zelfs nihilistische plaat.
Hoogtepunt: 54″. Smith schakelt over op zijn hese, hoge rasp om “needle in the hay” zo lang mogelijk uit te rekken.
- Talking To Mary
In 2007 openbaarde zich de schatkist genaamd New Moon aan de wereld: een dubbelalbum met allerlei nooit uitgebrachte pareltjes uit de periode tussen Elliott Smith en Either/Or. Recht uit de kelder van de zanger opgediept, is op New Moon vaak niet veel meer te horen dan Elliott Smith en zijn akoestische gitaar. De plaat staat vol sobere prachtsongs (“Going Nowhere”, “New Disaster” …) die veelal niet moeten onderdoen voor wat Smith in die tijd wél officieel uitbracht. Maar het allermooist is misschien wel deze “Talking To Mary”. Smith weet het intieme nummer door zijn dynamisch gitaarspel en uitschietende stem toch een ontzettende drive te geven. En met zinnen als “ It’s no problem/ I’ll just keep quiet if its easier for you/ To make believe in that I don’t love you/ as much as I do” weet Smith alweer een haarfijne schets te geven van de gevoelswereld van zowat elke schuchtere romantische ziel.
Hoogtepunt: 1’08”. Boos slingert Smith “One day she’ll go/ I told you so” in het gezicht van de luisteraar.
- Twilight
Muzikaal een rustpunt in het ongedurige, schizofrene From A Basement On The Hill. Die rust is echter schijn. Zelfs als Smith niet een jaar voor de release van de plaat uit het leven zou zijn gestapt, zou dit nummer nog aanvoelen als een lijkwade. Uit de gitaarpartij, een lijkbleek gelaat, is alle kleur weggetrokken. Daarboven zingt Smith opnieuw een tekst over willen maar niet in staat zijn tot. Een mooie instrumentale brug leidt naar de laatste strofe die enkel de bevestiging van dat verdriet kan zijn. “ Cause your candle burns to bright” verwijst opnieuw expliciet naar de verslaving waar Smith in de laatste jaren van zijn leven zo mee worstelde – ook al was hij op het moment van zijn dood wel clean.
Hoogtepunt: 0’55”. “You don’t deserve to be lonely/ But those drugs you got won’t make you feel better.” Het is met deze zin dat je beseft dat hoop en goede bedoelingen niet altijd voldoende zijn.
- Roman Candle
“I want to hurt him/ I want to give him pain/ I’m a roman candle/ My head is f
ull of flames”: met die giftige woorden openbaarde Elliott Smith zichzelf als solo-artiest aan de wereld. De gal die Smith spuwde, was bedoeld voor zijn stiefvader. “Roman Candle”, de opener van zijn gelijknamig debuutalbum, zou één van de bitterste, meest agressieve nummers uit het oeuvre van Smith blijven. Muzikaal is het nummer illustratief voor die debuutplaat: nadrukkelijk kaal, akoestisch en lofi, maar met een ongelofelijke zeggingskracht.
Hoogtepunt: 0’40”. Smith zingt het refrein zo verbeten dat je er bang van wordt.
- Waltz#2
Jongen ziet zijn moeder en stiefvader voor het eerst samen, en voelt een steek naar zijn hart gaan. Die ervaring verwerkt hij vervolgens in een stream-of-consciousness achtige tekst die e
ven cryptisch als intrigerend is. Voeg er een krachtige slaggitaar aan toe, en je komt ongeveer uit bij “Waltz#2”. Smith zelf zou het nummer, een bescheiden hit, al snel kotsbeu zijn. Toch is het een nummer waar je naar kan blijven teruggrijpen, al is het maar omdat de song altijd een beetje ongrijpbaar blijft.
Hoogtepunt: 1’22”. “I’m never gonne know you now/ But I’m gonne love you anyhow” zalft Smith toch een beetje, waarna het nummer weer in al zijn tegenstrijdigheid verder dondert.
- Ballad Of Big Nothing
Waarschijnlijk een van de meest nihilistische songs van Smith, maar tegelijk ook een van zijn krachtigste. De verliezers van de maatschappij even in de schijnwerpers zetten, daar was het Smith vaak om te doen. Het heroïneslachtoffer uit “Ballad Of Big Nothing” blijft in de eerste plaats de mens die hij is onder de huid van zijn verslaving. Uw belerende woorden heeft hij niet nodig, mededogen en respect des te meer. Boosheid, wanhoop maar ook menselijkheid gaan hand in de hand. Maar uiteindelijk maakt het allemaal niets uit. En 
twintig jaar later lopen de straten van de VS nog altijd over van de opiaten.
Hoogtepunt: 1’24”. Het nummer is al een versnelling hoger geschakeld, maar met “Getting into the back of a car/ for candy from some stranger/ Watching the parade with pinpoint eyes/ full of smoldering anger” is de doodswens uitgesproken en bereikt het drama zijn definitief point of no return.
- St. Ides Heaven
De hardste “fuck you” uit het oeuvre van Smith. Het hoogtepunt van de trip doorheen eindeloze nachten met verfomfaaide figuren die zijn titelloze tweede is. Dronken en stoned loopt het hoofdpersonage (Smith zelf?) doorheen de straten, bitsig kijkend naar wie ook maar durft daar een moreel oordeel over te vellen. “Cause everyone is a fucking pro/ And they all got answers from trouble they’ve known/ And they all got to say what you should and shouldn’t do/ Though they don’t have a clue”, bijt hij de wereld toe. De donkere, escapistische romantiek van de nacht op z’n best.
Hoogtepunt: 0’45”. Een eerste keer dat Smith die “High on amphetamines” waarmee het refrein inzet, zingt. De barre roes die het nummer in zijn greep houdt, wordt nog een tikkeltje ruwer.
- Between The Bars
Het nummer waar Elliott Smith mee vereenzelvigd wordt. Een lofzang op de drank, die hier een dialoog aangaat met de luisteraar, en de zoete vergetelheid. Ook al duurt die misschien maar één nacht, toch kan dat al genoeg zijn om de zorgen van alledag even van je af te schudden. En er is altijd opnieuw een nacht. En opnieuw. Want vrienden kunnen je de rug toekeren, liefdes je verlaten, maar alcohol zal er altijd zijn. Closing time, maar dan op z’n meest lofi en slacker.
Hoogtepunt: 1’15”. Prachtnummer van A tot Z, maar doe toch maar “Drink up, baby/ look at the stars/ I’ll kiss you again/ between the bars”.
- Miss Misery
Niet enkel een van de meest bekende nummer van Smith (dankzij Gus Van Sant en een héél ongemakkelijk moment op de Oscars), maar ook een van de meest herkenbare en toegankelijke. Vanaf het moment dat Smith “I’ll fake it through the day” zingt, zit je mee in de klaagzag die “Miss Misery” is. Een heel beeldend nummer, over de liefde, uiteraard, in al haar vreugde en pijn. Maar uiteindelijk is het toch vooral pijn die overblijft. Ze mag hem dan missen en hij mag nog naar haar terugkeren: hij weet dat er vodden van komen. En hij beseft ook dat dat – dezelfde fouten maken, keer op keer – misschien wel eens gewoon zijn lot zou kunnen zijn.
Hoogtepunt: 1’40”. De dronken romanticus Smith op z’n best.
- Thirteen
Dat Elliott Smith ook als een verlegen, verliefde schooljongen kon klinken, komt het best naar voren in een nummer dat hij van Big Star leende. Smith heeft nog mooie covers op zijn naam staan (“Jealous Guy”, “Waterloo Sunset”, “Because”), maar laat u niet in de luren nemen dat “Thirteen” niet zijn allermooiste zou zijn. Ontdaan van alle
franjes die er in het origineel nog aan zaten, roept Smiths versie nog meer naïeve onschuld op. Zelden heeft iemand schoner aan de schoolpoort gestaan om te vragen aan een meisje of hij met haar mee naar huis mag lopen.
Hoogtepunt: 2’12”. “If it’s so then let me know/ If it’s no then I can go”: je voelt de naïeve opwinding in de stem van Smith, die even weer met de handen kuis in elkaar naar zijn tienerschoenen staat te staren.
- Say Yes
Kan het verbazen dat het mooiste liefdesliedje van Elliott Smith over een relatiebreuk gaat? Net uit elkaar met zijn toenmalige vriendin Joanna Bolme, maar nog niet helemaal definiet, lijkt Smith voor één keer vertrouwen te hebben in een goede afloop. Heen en weer getrokken tussen hoop en wanhoop, lijken melodie en het optimisme in de stem van de zanger eindelijk eens richting eerste over te hellen. Het nummer weet als geen ander de onzekere zekerheid (of omgekeerd) van de liefde te vatten. Geen wonder dat Gus Van Sant het nummer een prominente plaats gaf in Good Will Hunting.
Hoogtepunt: 1’35”. “Crooked spin can’t come to rest/ I’m damaged bad at best/ She’ll decide what she wants”, wat zoveel wil zeggen als: “Ik weet dat ik fucked up ben, ik kan niets beloven, maar hopelijk komt alles goed.” De pretlichtjes in haar ogen geven je in ieder geval hoop. Een zeldzaam lichtpuntje in het oeuvre van Smith.
- Pitseleh
Een nummer dat een beetje verloren en ondergesneeuwd staat te wezen op XO. Één luisterbeurt is genoeg om te weten dat dat compleet onterecht is. “Pitseleh” is een klein, triest liedje zoals Smith er wel meer geschreven heeft, maar dan zo uitzonderlijk schoon dat het je adem afsnijdt. De gitaarpartij is simpel, en Smith zingt op die kenmerkende, nauwelijks boven zichzelf uitkomende toon. Hij mompelt dat hij nog niet voor de helft is wat hij wil zijn, omdat de andere helft vol woede zit. Hij zingt dat hij haar geen pijn wou doen, maar dan op een manier dat je weet dat het altijd zo gaat. In “Pitseleh” keert liefdesverdriet eeuwig terug, in de wetenschap dat jij telkens de verantwoordelijke voor je eigen pijn bent.
Hoogtepunt: 1’46”. De piano neemt het over van Smith met een van de mooiste melodielijnen uit zijn carrière.
- Everything Means Nothing To Me
Van Figure 8, ondanks de iconische hoes de Smith-plaat die het meest gem
engde gevoelens opwekt. Stiekem is het zijn dubbele witte, maar niet alle verschillende songs en stijlen pakken even goed uit. Maar één van de parels die er zeker op te rapen zijn, is deze “Everything Means Nothing To Me”, ondanks zijn rechttoe-rechtaan titel een subtiele pianoballade. Tenminste, tot het nummer openbarst in een wolk van weelderige arrangementen. Ondertussen herhaalt Smith als een mantra de titel van het nummer.
Hoogtepunt: 1’17”. Smith doet het nummer boven zichzelf uitstijgen met een zeldzame bombastische uithaal die toch wérkt.
- Fond Farewell
Prachtsong van het postume From A Basement On The Hill, is “Fond Farewell” ook een klap in het gezicht die in een hoogst surrealistische tekst de heroïneproblemen van Smith beschrijft. De zin “You were took upon a picture that wasn’t right” is een zoveelste treffende metafoor voor dat gevoel van de eeuwige buitenstaander te zijn dat in zoveel van zijn songs zit. Hij weet dat hij niet is zoals hij zich gedraagt, en dat hij beter kan. Maar uiteindelijk komt het allemaal neer op “a fond farewell to a friend”. Maar op de tonen van een vinnige gitaarpartrij, klinkt “Fond Farewell” toch vooral alsof Smith persoonlijk afscheid komt nemen.
Hoogtepunt: 1’22”. “He said really I just want to dance/ Good and evil matched perfect it’s a great romance”: Smith zingt het met die verbeten oprechtheid die hem zo kenmerkt. Het is het moment dat de sfeer en dualiteit van From A Basement On The Hill nog het beste samenvat.
- I Didn’t Understand
De afsluiter van XO, die geen instrumentatie nodig heeft om te ontroeren. A-capella bezingt Smith nog eenmaal zijn lot als eeuwige loner die kijkt naar het rumoer om hem heen, zonder te begrijpen waar iedereen zich zo druk om maakt. Zijn meisje is weg, alweer; hij blijft alleen achter, alweer, altijd. En Smith snapt er allemaal geen zak meer van. Weinigen hadden zo’n directe tekst kunnen zingen en het tot een goed einde brengen, maar Smith komt er door zijn brute eerlijkheid mee weg.
Hoogtepunt: 1’24”. “My feelings never change a bit/ I always feel like shit/ I don’t know why/ I guess that I just do”. Want het hoeft niet altijd grote poëzie te zijn. Eerlijkheid is soms meer dan voldoende. En dat had Smith te over.
