Van alle grote, mainstream Amerikaanse filmmakers, is Steven Spielberg wellicht de meest schizofrene. Sinds de eeuwwisseling laveert zijn carrière op een opvallende manier tussen het popcorn-entertainment waarvoor hij destijds bekend is geworden (Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull, The Adventures of Tintin), en “serieuzere” prestigecinema (War Horse, Lincoln). Het is een artistieke grand d’écart die hem lang niet altijd in dank wordt afgenomen. Wat hij ook maakt, Spielberg blijft immers een populist in hart en nieren, waardoor er altijd mensen zijn die een zure nasmaak overhouden aan zijn ernstig bedoelde drama’s, terwijl zijn avonturenfilms hoe langer hoe meer gaan aanvoelen als verplichte nummertjes; toegiften aan het publiek terwijl hij met zijn gedachten bij belangrijker projecten vertoeft.
Maar hoe gemakkelijk het ook is om op Spielberg neer te kijken, niemand kan ontkennen dat de man nog altijd een meesterlijk verhalenverteller is. En hoewel het niet meer zo vaak gebeurt als in de jaren zeventig en tachtig, slaat hij af en toe nog eens een homerun, met een film waarin alle elementen perfect op hun plaats zitten. Bridge of Spies is zo’n gelegenheid: deze op ware feiten gebaseerde Koude Oorlogthriller is verreweg zijn beste film sinds Munich in 2005.
Tom Hanks speelt James Donovan, een advocaat die zich circa 1960 voornamelijk bezighoudt met verzekeringszaken, wanneer hij wordt opgeroepen om Rudolf Abel (Mark Rylance) te verdedigen, een opgepakte Russische spion. Niemand schijnt veel van Donovan te verwachten: Abel moet nu eenmaal, voor de vorm, een proces krijgen, maar de bedoeling is om dat zo snel mogelijk achter de rug te hebben, zodat hij geëxecuteerd kan worden als een vijand van de staat. Wanneer Donovan ontdekt dat de FBI zelfs geen geldig huiszoekingsbevel had toen ze bij Abel binnenvielen, wordt dat bewijs genegeerd door de rechter. Donovan kan Abels leven redden met het argument dat hij ooit misschien geruild kan worden voor een door de Russen gepakte Amerikaanse spion, en zijn woorden zijn nog niet koud wanneer exact dat gebeurt. De U2-piloot Francis Gary Powers (Austin Stowell) wordt de lucht uit geschoten en gevat door de Sovjets. Donovan trekt naar Oost-Berlijn om daar een deal te regelen: Abel voor Powers.
Dat alles is zeer nadrukkelijk niét de aanleiding voor een James Bond-achtige actiefilm, maar voor een low key-spionagedrama dat veel meer gemeen heeft met de wereld van John le Carré – de sfeer van The Spy who came in from the Cold en Tinker, Tailor, Soldier, Spy is vaak niet ver af. Hoewel Spielberg de voorkeur geeft aan een meer rechtlijnige plotlijn (mensen die nog steeds hoofdpijn krijgen van de plotkronkels van Tinker, Tailor… moeten dus geen schrik hebben), speelt Bridge of Spies zich af in hetzelfde grijze, troosteloze universum, waarin een verdekte oorlog wordt gevoerd – niet door soldaten, maar door bureaucraten die methodisch informatie verwerken en dossiers opstellen. Ook het morele relativisme van le Carré is alom aanwezig: “Abel dient zijn eigen land als een goede soldaat,” merkt Donovan op een bepaald moment op. “Wij hebben ook spionnen in Rusland zitten, en die noemen we helden.”
In de praktijk betekent dit dat Bridge of Spies, na een zeer sterke, vrijwel woordenloze proloog waarin Abel wordt gearresteerd, zich ontwikkelt tot een dialoogfilm pur sang: in een oorlog die wordt uitgevochten zonder wapens, is het blijkbaar de man met de vlotste babbel die wint, waardoor de film in zijn tweede helft een opeenvolging van intense onderhandelingen wordt, in mistroostige kamers in een Berlijn dat nog altijd half in puin ligt.
Dat Spielberg zoiets toch spannend kan houden, heeft enerzijds te maken met een scherp scenario, waarvan de eerste versie van Matt Charman werd opgepoetst door de gebroeders Coen. De dialogen zijn spits zonder in de val van de irritante, overdreven welbespraaktheid te vallen (zie ook: Sorkin, Aaron, alles dat die ooit al heeft geschreven). De Coens voegden trouwens een welkom gevoel voor droge humor aan het script toe, dat vooral tot uiting komt in de momenten tussen Donovan en Abel. Het helpt dat er meer dan op niveau wordt geacteerd: Tom Hanks kanaliseert hier meer dan ooit James Stewart, met een vertolking die is opgetrokken uit eenvoudige menselijkheid en het rechtschapen geloof in democratische waarden. Dat Hanks er in slaagt om die in principe oubollige karaktereigenschappen te spelen zonder een saai heiligenportret te schetsen van Donovan, is een ultiem bewijs van zijn prestatie hier. In de bijrollen is Mark Rylance indrukwekkend stoïcijns als Abel, terwijl Sebastian Koch (u kent hem uit Das Leben der Anderen) met weinig screen time toch een genuanceerd personage op poten kan zetten als Wolfgang Vogel, een marionet van de Russen in de DDR.
Bovendien hanteert Spielberg een classicistische, maar ongelooflijk efficiënte en elegante beeldtaal. Hij werkt voor de zoveelste keer samen met zijn huiscinematograaf Janusz Kaminski, die op zoek gaat naar manieren om praatscènes filmisch te maken en het antwoord vindt in een spaarzame, ersatz-noir esthetiek. Let op dat shot waarin hij Donovan en Abel toont door de venstertjes in een deur, allebei geframed in een ander glaspaneel. Of een simpel long shot waarin de geografie van de Berlijnse muur wordt getoond vanuit een S-bahn. Die beelden vallen niet op omdat ze zo showy en complex zijn, maar omdat ze met eenvoud en helderheid iets toevoegen aan het scenario. Spielberg en Kaminski kozen trouwens voor traditionele 35 millimeter film, wat textuur en visuele diepte aan de prent geeft. Iedereen kan op zijn kop gaan staan, maar vooral nachtscènes zien er nog altijd beter uit op analoge film.
Tijdens de eerste helft van Bridge of Spies geeft Spielberg nog een sterk-ironische commentaar op misplaatst patriottisme – zo wordt de grondwet vrolijk overboord gegooid wanneer die de autoriteiten niet goed uitkomt, onder het motto: “de American way of life moet beschermd worden”. Een politieke subtekst die nog altijd relevant is anno 2015, in het tijdperk van het terrorisme. Het is jammer dat tijdens de laatste tien minuten, in een totaal overbodige epiloog, de regisseur toch weer toegeeft aan zijn onfortuinlijke neiging tot schmaltz en hij blijkbaar alsnog concludeert dat, damn it all, die Amerikaanse levensstijl toch maar mooi superieur was aan wat ze in het Oostblok hadden. Ook blijft het wachten op het eerste écht sterke vrouwelijke personage in een Spielbergfilm (tenzij je Marion uit Raiders of the Lost Ark meetelt): de enige belangrijke vrouw hier is Donovans echtgenote, en zij wordt resoluut aan de zijlijn gehouden.
Dus nee, geen perfecte film, maar wel een superieure mix van brains en entertainment, zoals die veel te weinig worden gemaakt. Spielberg kan het nog steeds. En hoe.