Maagdelijk besneeuwde bergtoppen, Vivaldi’s seizoensconcerto en een jong Zweeds gezin op vakantie in de Alpen: meer heeft Scandinavisch regisseur Ruben Östlund niet nodig voor het beklijvende genderconflict dat Turist heet. De Alpen zijn geen onbekend terrein voor Östlund, die zijn filmcarrière begon door professionele skiërs te filmen. En die ervaring werpt vruchten af: een plekje in het Un Certain Regard-parcours op het filmfestival van Cannes vorig jaar én de het feit dat Zweden hem – jammer genoeg zonder succes – inzond voor de Academy Awards dit jaar, zorgde ervoor dat de verwachtingen voor deze Zweedse prent hooggespannen staan. Turist is één van de weinige films dit jaar die er wonderwel in slaagt om zijn publiek richting een onheilspellende catharsis te gidsen: is de mensheid wel zo beschaafd als we denken? Is het “gezin” als hoeksteen van de samenleving nog wel houdbaar? Zijn de genderrollen waar we ons zo naarstig aan vastklampen nog betekenisvol?
De inhoud van Turist in een notendop: een typisch, doorsnee gezin (dat wel uit een IKEA-catalogus gescheurd lijkt) trekt er tussenuit voor een ontspannende skivakantie. We volgen de dagdagelijkse routine van Ebba (Lisa Loven Kongsli), haar man Tomas (Johannes Bah Kuhnke) en hun twee kinderen Harry (Vincent Wettergren) en Vera (Clara Wettergren). De pittoreske zichten, de schattige vakantiefoto’s en het gezamenlijk tandenpoetsen voor het slapengaan zijn letterlijk en figuurlijk de stilte voor de storm. Rond dag twee wordt het gezin namelijk geconfronteerd met een krachtige (maar gecontroleerde) lawine tijdens het ontbijt. Eventjes lijkt het erop dat iedereen van het terras geveegd zal worden, en terwijl Ebba er alles aan doet om haar kleintjes te beschermen, gaat manlief Tomas er gewoon vandoor. De lawine is de katalysator voor de verwoesting van hun vakantie, en misschien zelfs van hun huwelijk: Ebba beseft dat haar man niet de vader is die ze dacht dat hij was.
De mise-en-scène leunt perfect aan bij de thematiek van de film: de onaangetaste witte sneeuwlandschappen zijn een metafoor voor hun gezinssituatie: een stevig ogend, rustig landschap dat op élk moment uit elkaar kan vallen in een verwoestende lawine. Het gezin trotseert vijf lange dagen waarin Ebba op allerlei manieren haar ongenoegen doet blijken over de gefaalde masculiniteit van haar man. Blikken, ruzies, stekende opmerkingen, beledigingen, tranen en uitzinnige woede: de film doet gedurende 120 minuten een erg breed palet van negatieve emoties aan. Want ook Ebba is niet onschuldig: in een tijd waarin feminisme weer hoogdagen viert, klampen vrouwen zich nog even hard vast aan seksuele rollenpatronen als vroeger. Er is bovendien ook gekozen om de film op te delen in vijf hoofdstukken: één voor elke dag. Dat de filmcrew koos voor de dreigende tonen van Vivaldi’s vier seizoenen om élke dag in te luiden, maakt het besef dat het van kwaad naar erger gaat in het gezin wel heel erg tastbaar.
Ruben Östlund schept er genoegen in zijn personages te confronteren met zichzelf: lelijke kanten en zwakheden die ze wanhopig verhullen om de schijn hoog te houden. In Östlunds film Play (2011) gebeurde dat via pestende adolescenten. In Turist waagt Östlund zich wéér aan een gevoelig thema dat al eeuwenlang de beeldende kunsten brandmerkt: The battle of the sexes. Denk maar aan een screwballcomedy als Adam’s Rib (1949) of Botticelli’s Mars en Venus. Turist is een soort proces waarin alle personages ontdekken dat ze niet diegene(n) zijn die ze willen zijn. Dit proces wordt na een tijdje ook uitgebreid naar de kijkers aan de hand van een bevriend koppel dat Ebba en Tomas komt opzoeken in het resort. De pas gescheiden Mats (Kristofer Hivju) en zijn nieuwe twintigjarige vriendin Fanni (Fanni Metelius) vormen een soort brug tussen de kijker en het getroebleerde gezin: ze worden meegetrokken in een echtelijke ruzie tussen Ebba en Tomas waardoor ze zich achteraf afvragen: “Wat zouden wij in die situatie gedaan hebben?”, een vraag waarvan ze letterlijk een nacht wakker liggen. Het is duidelijk de bedoeling dat de kijker naar huis gaat met datzelfde gevoel, en ja. Dat werkt.
Wat Turist zo speciaal maakt en onderscheidt van andere relationele drama’s zoals Scenes of a Marriage van Ingmar Bergman is vooral de gitzwarte humor, die dienst doet als broodnodige comic relief tijdens dramatische verwikkelingen. Het wordt soms zo ongemakkelijk dat je het uitproest van het lachen. De rode draad in de film wordt ondanks de subtiele en aparte humor wel bewaard en dat is ook dankzij de fantastische en naturalistische acteerprestaties van de cast. Zelfs de illustere scène waarin Tomas met zijn vriend naar een après-ski trekt om zich daar compleet lazarus te zuipen en waarin alle mannen gereduceerd worden tot oermannen blijft toch erg geloofwaardig en passen bij het thema van de film: Tomas wil zich losrukken uit zijn brave vaderrolletje (hij blijkt er toch niet goed in te zijn) en gaat een avond total löss om zichzelf te vinden.
Ja, Ruben Östlund lacht ons uit in ons gezicht, maar eigenlijk vinden we dat goed zo. Hij lacht met de slechte gewoonte van de mensheid om alles op te delen in vakjes en mannen en vrouwen rollen op te leggen die ze moeten vervullen om zichzelf te bewijzen. Maar als we eerlijk zijn met onszelf beseffen we dat het allemaal zo gemakkelijk niet is: verliest een man zijn mannelijkheid als hij wegvlucht van zijn vrouw en kinderen? Moet hij ten allen tijde de grote held uithangen, ook al is zijn eigen leven in gevaar? En wat met de vrouw, maakt zij zich hier niet even schuldig aan? Wat met dierlijke instincten zoals overlevingsdrang en angst?
Östlund schuift ons een complex gendervraagstuk voor waar we zelf het antwoord op moeten formuleren. En dat is lang niet zo eenvoudig. Heftig gediscussieer en gekibbel dus verzekerd na het verlaten van de cinemazaal! Blij dat er een film is die de kijker op gepaste manier uitdaagt en uit zijn hok lokt. Wij begrijpen alvast niet waarom The Academy Awards de prestaties van Östlund en zijn crew niet willen verzilveren met een gouden Oscarbeeldje.
