Het jaarlijkse Filmfestival van Cannes is pas geslaagd wanneer er zich een film opwerpt die de gemoederen eens ferm weet te verhitten. Vorig jaar was het Terence Malicks The Tree of Life die de critici elkaar te lijf deed gaan, dit jaar was het Leos Carax’ Holy Motors die de Croisette omtoverde tot een arena of death aan filmpers. Volgens de een pretentieuze nonsens, volgens de ander uitdagende cinema. De reacties van beide kampen zijn hoe dan ook begrijpelijk. Carax – die laatst in 1999 de wenkbrauwen deed fronsen met de bizarre romance Pola X – creëert met zijn nieuwste een surrealistische en bruuske droomtrip doorheen de straten van Parijs met Denis Lavant, die maar liefst elf verschillende rollen voor zijn rekening neemt. Holy Motors is bevreemdende cinema die irriteert, maar ook intrigeert.
Er zijn gemakkelijkere films om te beschrijven, maar we gaan ervoor! Het is regisseur Leos Carax zelf die ons tijdens de openingsscène begeleidt naar de toegangsdeuren van het geflipte extravaganza dat gaat volgen. Dat extravaganza draait rond een zekere Monsieur Oscar (Denis Lavant), een op het eerste zicht succesvolle zakenman die ‘s ochtends zijn gezinnetje verlaat voor another day on the job. Oscar stapt in zijn persoonlijke limousine en krijgt van zijn chauffeur (Edith Scob) te horen dat hij negen opdrachten heeft in de komende uren. Geen saaie vergaderingen, maar bizarre verkleedacts waarbij hij zich steeds in zijn limousine een andere gedaante aanmeet en zich in de straten van Parijs begeeft. Of het nu als een oud verrimpeld besje is of als een onzin uitkramende gnoom, Oscar meet zich negen verschillende gedaantes aan die elk hun eigen universum meekrijgen. Universa gekleurd door bizarre cybersex, afgebeten vingers, een musicalnummer en pratende limousines.
U leest het al, Holy Motors is allesbehalve je doordeweekse no-brainer. Carax veegt dan ook elk greintje filmische conventie onder de mat en onderwerpt je als kijker aan zijn regels. Dat maakt hij duidelijk door vanaf de eerste minuten beelden te tonen van een filmpubliek. Carax heeft je voor de komende twee uur helemaal voor zichzelf en is niet van plan om het je gemakkelijk te maken. De regisseur schetst een wereld die vrij is van logica en op zijn best aanvoelt als een mix van een Lynch-film en het vroege surrealisme van een Luis Buñuel, maar hoofdzakelijk een geheel eigen stem heeft. Holy Motors is een puzzel van ongrijpbare sketches die, afhankelijk van je eigen ingesteldheid, helemaal niets betekenen of juist van alles tegelijk.
Dat is nu juist het intrigerende aan deze film. Hoe langer je vertoeft in deze krankzinnige fantasie, hoe meer je de notie krijgt dat er toch ergens iets van betekenis in zit en Carax je een tableau voorschotelt dat open is voor interpretatie. Hij toont aan dat van het moment dat je je in de donkere bioscoopzaal bevindt, turend naar het witte doek, alles mogelijk is. Het vergt enkel wat overgave. Film is een medium dat van bij conceptie dienst deed als een projectie voor onze dromen en inbeeldingsvermogen. Net dat vermogen illustreert Carax aan de hand van zijn haast willekeurige nonsens – hij geeft aan dat film als medium geen grenzen hoeft te hebben.
Bovendien fungeert Holy Motors tot op zekere hoogte als een absurde en alternatieve dimensie van onze maatschappij. Kijk een paar keer rond in de eerste de beste grootstad en Holy Motors is niet meer veraf. Carax biedt eigenlijk een groteske uitvergroting van onze samenleving, die in zijn visie duidelijk een samenstelling is van bedenkelijke ingrediënten. De afwezigheid van naastenliefde, onze obsessie met lichamelijke schoonheid, onze grenzeloze seksdriften en onze bij momenten overbodige waarden en normen zijn maar enkele voorbeelden. Carax laat het allemaal aan bod komen. De gewaarwording van die onderliggende ‘maatschappijkritiek’ wordt gekenmerkt door een soort van perverse herkenbaarheid.
Dankzij die bagage weet de film je bezig te houden en zorgt het ervoor dat Carax je toch weet te engageren voor dit batshit crazy stukje cinema. Het gaat allemaal gepaard met een sardonische en donkere dosis humor. Je lacht met scènes waar je voor het overige amper een touw aan kan vastknopen, wat je haast doet voelen als een dementerende zeehond (go ahead, beeld het je maar eens in). Ook positief is dat de vele personages allemaal over hun persoonlijk aura beschikken en elk op hun eigen manier weten te beroeren.
Vooral Denis Lavant levert een titanenklus af. We overdrijven zeker niet als we Lavants prestatie klasseren onder het beste en meest bewonderenswaardige acteerwerk van 2012. Als een volleerde kameleon maakt hij zich elk personage eigen en trekt hij al de aandacht naar zich toe. Dat is dan ook niet moeilijk als je de elf belangrijkste rollen voor je rekening neemt. De overgave van Lavant zijn spel heeft iets demonisch om naar te kijken.Als er enige gerechtigheid bestond had Lavant op zijn minst een gedeelde acteursprijs ontvangen in Cannes. Een professionele clown als Johnny Depp zou er nog wat van kunnen leren. Ook de leuke en opvallende bijrollen van Eva Mendes en Kylie Minogue verdienen een vermelding. Vooral Minogue valt op door haar sombere uitstraling en haar musicalnummer.
Veel filmcritici waren zeer snel om Holy Motors als grootse cinema te klasseren. Dat vinden wij dan weer juist niet. Daarvoor voelt het geheel aan als iets te veel gefundeerd op willekeur en improvisatie. Je wordt in het diepe gegooid en wordt daarbovenop nog eens kopje onder geduwd. Dat is met momenten uitdagend, maar ook vermoeiend. Het is echt volhouden om bij te blijven met Carax zijn fantasie. Holy Motors is wel provocerende cinema die grenzen verlegt en potentieel heeft tot groei in appreciatie na meerdere visies. De speelduur van twee uur is afmattend en laat je hersenen alle hoeken van je schedeldak zien, maar biedt op zijn eigenzinnige manier ook een bizarre voldoening. De film eindigt met een gesprek tussen enkele limousines waarbij één exemplaar zuchtend en afgemat opmerkt: “what a day!” Wel, wij hadden ongeveer hetzelfde gevoel, maar dan in de vorm van: “what a movie!”
