Terwijl de verzamelde muziekpers struikelt over een bende jonge honden die hiphop naar het volgende niveau behoren te brengen maar zich vooralsnog allemaal vast rijden in dezelfde sound en clichés, blijft één dissidente stem hardnekkig zijn eigen parcours uitbouwen. Oprichter en artistiek leider van Def(initive) Jux, maar ook producer en MC El-P blijft ook tien jaar na zijn solodebuut op eenzame hoogte staan.
Vijf jaar geleden sloeg El-P de wereld met verstomming met z’n I’ll Sleep When You’re Dead, de opvolger van het al licht fantastische debuut Fantastic Damage. Hij verplaatste de bakens van hiphop mijlenver dankzij een productie die niet alleen het alarmsignaal uit Star Trek TOS tot de basis van een song bombardeerde, maar ook indie-lievelingen als Cat Power, The Mars Volta en Trent Reznor een plek gaf die verder ging dan het obligate cameorolletje. Jammer genoeg kon zijn label niet dezelfde vruchten plukken en werd het aantal releases drastisch teruggeschroefd. Niet geheel onverwacht werd het in 2010 zelfs zo goed als opgedoekt met de boodschap dat er geen nieuwe releases zouden volgen. El-P zelf zette een stap terug en zou zich voortaan louter bezighouden met MC’en en productiewerk.
Toch bleef het nog lang stil rond de befaamde visionair, tot hij dit jaar niet minder dan twee albums op de wereld losliet. Naast R.A.P. Music van de aan Outkast gelieerde Killer Mike, waarvoor hij het productiewerk op zich nam, brengt hij ook een eigen derde plaat uit. Het grimmig getitelde Cancer 4 Cure (opgedragen aan de in 2008 aan longkanker overleden Camu Tao) is duidelijk een pak donkerder dan het vorige album, wat zich ook in de hoes vertaalt. Was I’ll Sleep When You’re Dead nog getooid met een vreemd soort archeopteryx dat onheilspellend rood gloeiend door het beeld kliefde, dan is hetzelfde dier nu tegen een doorregende blauwgrijze asfalt te pletter geslagen. In interviews gaf El-P zelf grif toe dat dit album uit een duistere periode ontstond.
Geen wonder dus dat hij in “The Jig Is Up” Groucho Marx’ befaamde quote “I refuse to join any club that would have me as a member” parafraseert. De door donkere beats voortgedreven, paranoïde monoloog wordt gevolgd door het lichtere, maar al even beklemmende “Sign Here”. De lome beats en spookachtige galm ondersteunen een dreigende ondervraging die slechts op papier met wederzijdse toestemming gebeurt. Het is uiteraard verleidelijk om in het album een reflectie te zien over de laatste jaren van het label en hoe El-P zelf het hiphopgebeuren de laatste jaren heeft zien veranderen (ten goede of ten kwade) terwijl hij als medegrondlegger van de nieuwe stroming in de kou bleef staan, maar een dergelijke verenging is het album oneer aandoen.
Per slot van rekening komen ook andere verhalen aan bod, zoals die van een soldaat in het ijzingwekkend futuristische “Tougher Colder Killer” dat een neergang in waanzin treffend vat in woorden en beats en zich net zo goed op een metaniveau laat lezen; dan toch een reflectie op het genre? Duidelijker eenduidig is “For My Upstairs Neighbor (Mums The Word)” dat zich laat lezen als een grauw verhaal over echtelijk geweld waarin El-P als buurman duidelijk maakt zich niet met andermans zaken te bemoeien,maar net zo goed met een koude “If you kill him I won’t tell” laat weten dat zijn ‘onverschilligheid’ voor beide partners geldt.
Moeilijker is het om zelfreflecterende songs eenvoudig te duiden, zoals het ingenieus opgebouwde maar ook schizofrene “Stay Down” of het ongemakkelijk voortdenderende, in stukken gehakte en hoogst persoonlijke “$4 Vic/FTL (Me and You)”. Net als bij “Request Denied” (The Chemical Brothers tijdens een bad trip) en “Drones Over BKLYN” (droge beats en spaced out sounds) valt uit de teksten wel een aantal zaken af te leiden maar blijven de semiabstracte teksten een verontrustend huwelijk aangaan met de kille, vuil futuristische productie. Verlossing is niet te vinden in songs als “The Full Retard” (een krankzinnige hommage aan old skool beats) of “Oh Hail No” (een uitbarsting van klanken). Een knappe jongen overigens die Paul Banks aandeel in “Works Every Time” blind kan identificeren.
Nog voor El-P solo op het voorplan trad, stond hij dankzij Company Flow (zijn eerste band) al bekend als een getalenteerd producer. Zijn voorliefde voor abstracte beats geïnjecteerd met een rockattitude en grondige kennis van hiphop creëerde een sound die zijn gelijke niet kent. Tot een subliem hoogtepunt gebracht op I’ll Sleep When You’re Dead laat El-P de andere kant van de medaille horen op het door pijn en dood (al dan niet symbolisch) gedomineerde Cancer 4 Cure. Het futuristische geluid klinkt vuil en achterhaald, alsof de toekomst zichzelf heeft ingehaald en het verval zijn werk al heeft gedaan. De moeilijkheidsgraad en onwennige ondertoon laten het album net onder de radar van zijn voorgangers vliegen, wat ongetwijfeld de bedoeling was.
