Sedert het verschijnen van het zes cd’s tellende luisterboek Kritisch denken bij Uitgeverij Home Academy, weten we dat Gentse filosoof en professor Johan Braeckman van een kritische levenshouding zijn stokpaardje heeft gemaakt. Samen met twintiger Maarten Boudry schreef hij een boek waarin de ideeën uit het hoorcollege verder worden uitgewerkt.
Zowel de structuur als de thema’s die Braeckman in het hoorcollege aanhaalde, keren grotendeels in het boek terug. Wie de zes uren al beluisterd heeft op cd of mp3, zal dus helaas veel herhaling te verduren krijgen. Weliswaar heeft men dit ruim driehonderd bladzijden tellende boek niet op een namiddag uitgelezen. Kortom worden de aangehaalde ideeën hier veel uitvoeriger uitgewerkt, en dat is het grote surplus van deze uitgave. Braeckman en Boudry vertrekken, niet zonder gevoel voor humor, van dezelfde uitgangspunten, maar ontwikkelen deze iets uitvoeriger of betrekken een meer complexe filosofie op het geheel. Samenzweringstheorieën, zoals de complot-constructies die tot op heden via het net verspreid worden rondom de aanslagen van 9/11, worden genadeloos met de grond gelijk gemaakt. De ongelovige Thomas heeft een punt ambieert echter niet foutieve denkbeelden de wereld uit te helpen, maar wel de lezer een methode aan te reiken die gebruikt kan worden om deze ongeloofwaardige hersenspinsels te lijf te gaan. Via heel concrete voorbeelden planten Braeckman en Boudry dus een denkpatroon in bij de lezer, hetgeen deze veel meer oplevert dan alleen wat speels opgedane kennis rondom een paar urban legends.
Meer obscuur is wat de auteurs schrijven over de zogeheten protocollen van de wijzen van Sion, terwijl de uitwijdingen over de Vermeer-vervalsingen van Han van Meegeren dan weer een ludieke noot aan het geheel toevoegen. Ook het monster van Loch Ness, het al dan niet bestaan van spoken, de verschijning van een Bigfoot en de lijkwade van Turijn komen aan bod. Zoals gezegd overstijgt dit boek echter probleemloos het lukraak opsommen van valse theorieën. De twee auteurs onderzoeken door wat ongeloofwaardige denkbeelden gevoed worden, wat precies determinanten zijn voor het geloven in dergelijke theorieën en op welke manier de werking van het menselijke brein bijdraagt tot de constructie van bizarre denkbeelden. Braeckman en Boudry hoeden zich hier expliciet voor speculatie en vertrekken van bestaande (medische) kennis. In dat opzicht is dit filosofische ‘traktaat’ een typisch product van de Gentse faculteit wijsbegeerte, die wetenschappelijke bewijsvoering erg hoog in het vaandel draagt.
De grootste verdienste van dit boek is echter het hoofdstuk Onzin voor gevorderden, waarin Braeckman en Boudry hedendaagse ‘alternatieve’ denkers op het scherp van de snee benaderen. Zo wordt Jacques Lacan, volgens de auteurs “een van de peetvaders van het postmodernisme”, stevig onder de loep genomen en worden diens dikwijls onwetenschappelijke essays kritisch benaderd. De schermzone tussen psychologie, spiritualiteit en filosofie, zo blijkt, is een enorme voedingsbodem voor theorieën die de gemiddelde mens niet kan begrijpen, laat staan interpreteren. Wiskunde en fysica worden daarbij niet zelden aangehaald als ‘argument’, terwijl grafieken met energieniveaus en vierkantswortels uit negatieve getallen in onze wetenschappelijke systematiek geen enkele betekenis hebben. Dat zelfverklaarde vakmensen zich daarbij bovendien bedienen van bepaald jargon waar de doorsnee mens niets mee kan, is eveneens een typisch wapen van de gemiddelde huis-, tuin- en keuken-creationist. Mensen die onomstotelijke bewijzen negeren en toch het onmogelijke prediken, lijken daarbij vaak steviger in de schoenen te staan dan niet-gespecialiseerde, kritische denkers. Braeckman en Boudry doorprikken echter met groot gemak de technieken van dergelijke sprekers, en reiken de lezer een handvat aan om hen aan te pakken.
Wat beide auteurs min of meer voor ogen hebben, is een implementatie van een basispakket kritisch denken in het Belgische onderwijssysteem. Dat zoiets vakkundig en op een geestige manier mogelijk moet zijn, bewijst hun uitstekende boek De ongelovige Thomas heeft een punt: een handleiding voor kritisch denken. Hoe dan ook doet iedereen zich een plezier door dit werk ter hand te nemen: meer onwetend zal men er immers zeker niet van worden.
