Of het nu over pseudowetenschap, complotdenken, paranormaal geloof, wereldse wanen als marxisme of fascisme, geloof in hemel en hel, religie of gewoon zelfoverschatting gaat, het zijn volgens Maarten Boudry (1984) in Illusies voor gevorderden allemaal hersenspinsels in diverse gedaanten. En ze zijn helemaal niet ongevaarlijk. Integendeel, sommige zijn, naast gigantische tijdsverspilling, bijzonder toxisch en richten onnoemelijk veel onheil aan.
Boudry, wetenschapsfilosoof en prominent lid van SKEPP, schreef in 2011 samen met Johan Braeckman De ongelovige Thomas heeft een punt, een uitstekende leidraad voor kritisch denken, en gaat met zijn nieuwe boek op hetzelfde ontmaskerende elan verder. “Bestaan nuttige illusies?”, “hebben we wanen nodig om te overleven?”, met deze vraagstukken onder de arm onderneemt Boudry een fascinerende zoektocht met heel wat interessante casussen.
In de inleiding voel je al als lezer dat dit een bevrijdend boek wordt en de daaropvolgende argumentatie in Illusies voor gevorderden maakt het ook bijna letterlijk een adembenemende leeservaring. Daarbij illustreert en onderbouwt Boudry zijn stellingen al eens met citaten van Voltaire, Orwell, Russell en ja, zelfs Homer Simpson of verwijst hij naar Woody Allen, The Sopranos of The Matrix. Illusies voor gevorderden bevat ongemeen boeiende uiteenzettingen, is in mensentaal geschreven en in een glasheldere structuur gegoten. Het boek leest als een gedegen collegereeks of als een pleidooi op een tribunaal waarbij Boudry, als erudiet filosoof, de snedige standpunten niet schuwt en bovendien een heel vaardige pen hanteert.
Boudry laat ook zo nu en dan een gedachte-experiment op de lezer los. Hij ontmaskert en ontkracht vakkundig, hier en daar nauwelijks een sardonische grijns onderdrukkend, de kunstgrepen en het zelfbedrog van bijvoorbeeld Pascal met zijn befaamde Gok, het wensdenken van William James of de ADE 651-detector van de Iraakse generaal al-Jabiri. Tevens nagelt hij de potsierlijke theorieën van linkse opiniemakers en religie-apologeten als Karen Amstrong of Reza Aslan aan de schandpaal, sloopt zonder pardon luchtkastelen, legt denkfouten en drogredenen bloot (zoals het vals dilemma, de cirkelredenering of de No True Scotsman fallacy) of brengt de lichte ontvlambaarheid van heilige boeken (“op het schaakbord van de Koranexegese hebben gematigde moslims enkele pionnen (het handvol vredelievende verzen) en de jihadi’s twintig koninginnen (de talloze haatverzen)”) aan het licht. Boudry durft goede ethische vragen te stellen en voorziet zijn werk eveneens van een snuifje humor (“Zonder het placebo-effect kunnen homeopaten het schudden.”).
Het godsgeloof beslaat een aanzienlijk deel van het boek. Volgens de auteur is de overtuiging dat deze illusie onschuldig en onschadelijk is, zelf een gevaarlijk waanbeeld. De aanslagen van 13 november in Parijs drukten ons nogmaals met de neus op de feiten. Theologie (“intellectuele zwendel”) moet het ook hier ontgelden. Dit is een lofzang op de wetenschap en het atheïsme, maar de voortuitgangsdenker laat wel in zijn optimistische slot na, in tegenstelling tot Stephen Hawking, op de gevaren te wijzen die onbeteugelde wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen in deze eeuw met zich kunnen meebrengen.
Illusies voor gevorderden werd al door evolutiebioloog en strijdbaar atheïst Richard Dawkins op Twitter bewierookt. Het is een boek waarvan je brein gaat knetteren en waardoor je soms bij de voorbeelden van domheid en kromdenken meewarig het hoofd gaat schudden. Boeken als Illusies voor gevorderden houden een urgente waarschuwing in, en zouden in tijden van (religieuze) verdwazing mensen weerbaarder moeten maken door hen tegen onzinnige denkbeelden te wapenen. De Verlichtingsdenker in Boudry huldigt hier het kantiaanse “sapere aude” of “durf te weten”. Cursussen gebaseerd op sceptische werken als deze zouden in de laatste jaren van het middelbaar onderwijs verplicht moeten zijn.
