Ook een klein beetje apathisch in het ijle blijven hangen toen
Fien Trochs ‘Unspoken’ – nochtans net niet de cinefiele stratosfeer
ingeprezen door het nationale filmjournaille – eerder aankwam als
een zachtjes in slaap wiegende narcoseshot in plaats van de
emotionele uppercut die ons beloofd werd? Wel, hijs dat onbevredigd
zwaarmoedig gestel maar in het versleten zeteltje van uw
dichtstbijzijnde arthousebiotoop, want Nuri Bilge Ceylan
(‘Iklimler’, ‘Uzak’) heeft nog eens een échte slowburner
gerold om langzaam, maar krachtig naar binnen te trekken. Poëtische
beeldtaal die wél de ribbenkast vult met weemoed, bezwerende
soundscapes die wél uitmonden in een hypnotiserende trance en van
tristesse doorwrongen acteerprestaties die wél het eelt van onze
hartkleppen schraapten. Watch and learn, Fieniemienie.
Istanboel. Wanneer politicus Servet (Recan Kesal) betrokken
raakt bij een dodelijk ongeluk, vraagt hij zijn chauffeur Eyup
(Yavus Bingöl) om de schuld op zich te nemen. In ruil voor een
grote som geld verdwijnt Eyup achter de tralies, terwijl zijn vrouw
Hacer (Hatice Aslan) alleen achterblijft met zoon Ismail (Rifat
Sungar). Om haar doelloze zoon van de straat en uit de problemen te
houden, trekt Hacer uitgerekend naar Servet om hulp. En toen daalde
Dame Fortuna af met haar ironische lotspelingen…
Goed nieuws voor de ongeduldige kijker die net iets te vaak heen
en weer wriemelde tijdens Ceylans vorige mood pieces. Voor
‘Three Monkeys’ – waarmee de regisseur alweer een prijs mocht
afhalen in Cannes – heeft de meditatieve mooifilmer zowaar een film
noir-achtige plot tussen de Bergmaneske stiltes en existentiële
mijmeringen gehangen. Een plot die niet alleen als houvast dient,
maar ook de spanning verhoogt en het voorzichtig ontplooiende
verhaal – complex in al zijn eenvoud – vooruitstuwt. Niet dat er
voor de rest van een al te grote stijlbreuk kan gesproken worden.
Het introspectieve ‘Three Monkeys’ gaat volledig voor de
onderhuidse reacties in plaats van de acties (cruciale momenten
worden al dan niet met een donderslag richting offscreen
verbannen), terwijl de personages lethargisch ronddolen als
verloren geesten, wanhopig op zoek naar wat rust en troost. Neen,
wie echt wil weten wat er zich afspeelt tussen de oren van de
getroebleerde protagonisten, moet zich volledig overgeven aan het
slome tempo, zich laten onderdompelen in het afgebleekte
kleurenpalet en de ogen opentrekken voor de rake observaties van
een ontwricht gezin dat implodeert door een failure to
communicate.
Maar dankzij de strak gestructureerde plotpuzzel in combinatie
met de intimistische aanpak van Ceylan, wérkt ‘Three Monkeys’ waar
vele andere artistiek verantwoorde meerwaardefilms – jawel, de
beruchte art farts – falen. Akkoord, tijdens het eerste
half uur is het nog wat zoeken en tasten en wie hoopt op een
bevrijdende catharsis is er ook aan voor de moeite – Ceylan stuurt
de kijker met de ballast naar huis, de fucker – maar de film groeit
en trekt in de poriën. Het vergt moeite en inspanning om erin te
komen, maar wanneer Ceylan zijn melodrama zachtjes laat uitwaaien
tussen de onheilspellende stormwolken boven de Bosporus voel je het
drukkende effect van ‘Three Monkeys’ – dat gevoel in de buik dat
maar niet opkwam bij ‘Unspoken’ – en is de beloning groot.
Want net zoals in ‘Unspoken’ handelt ‘Three Monkeys’ over het
innerlijke lijden van de mens en de manier waarop we nog liever een
klein beetje sterven vanbinnen dan de miserie uit te schreeuwen.
Dit is het portret van een gezin dat een muisstille, maar fatale
crisis beleeft en waar oude wonden terug openscheuren en
diepgewortelde emoties koppig in de keel blijven steken. Ceylan
brengt dat niet alleen eerlijk, koelbloedig (check de smekende
minnares-scène), maar ook poëtisch in beeld. Kijk maar eens hoe hij
de tragiek heel even overspoelt met een gulpje
magisch-realisme.
Maar het is visueel dat de regisseur de grootste indruk
achterlaat. De in high definiton en met bleekgroene kleurenfilters
gedraaide composities vangen perfect die broeierige atmosfeer
(zweten en plakken dat ze doen!) en versterken dat sluimerend
gevoel van onheil. Het spel met licht en schaduw is subtiel, maar
indrukwekkend en de statische shots baden in een bevreemdend
sfeertje die de loden stiltes alleen maar zwaarder maakt. En
geholpen door geweldige acteerprestaties (Hatice Aslan is sterk,
zeer sterk) haalt Ceylan ook alles uit de intieme close-ups die
ervoor zorgen dat je dicht op de huid van de personages blijft
kleven. Om maar te zeggen dat cineast Ceylan heel goed weet waar en
hoe hij zijn camera moet opstellen om de boodschap en thematiek van
zijn verhaal zo overtuigend mogelijk over te brengen.
Cinefiele film noir ‘Three Monkeys’ is een diep onder de huid
kruipende psychologisch drama waarvan je het gewicht pas écht voelt
wanneer je de zaal verlaat en de donkere wolken over je hoofd ziet
trekken. Pas dan besef je dat Ceylans tragische gezinsrelaas over
schuld en onschuld, hoop en wanhoop onuitwisbare spikkels heeft
achtergelaten op het helemaal niet zo onbevlekte zieltje.
Fascinerende, intrigerende en uiteindelijk ook verrassend
aangrijpende arthousecinema.
