Dit artikel verscheen voor het eerst op 28 mei 2008. We hernemen het nu in ons Dossier Grunge, als stukje van het volledige verhaal.
"Because I believe with my wholeheartmindbody that girls constitute a revolutionary soul force that can, and will, change the world for real."
Met bovenstaande intentieverklaring hield een roedel jonge vrouwen uit het Amerikaanse Olympia in 1991 Riot Grrrl boven de doopvont. Het doel van deze beweging was tweeërlei. Enerzijds wou men de pejoratieve positie van de vrouw in de samenleving aankaarten, anderzijds werd beoogd meer vrouwen in bands te krijgen. Uitgelezen expressiemiddel was de punkmuziek. Dat Riot Grrrl meer was dan zomaar een lokale, kortstondige subcultuur, wordt gestaafd door de sympathiebetuigingen van hedendaagse rockartiesten als Beth Ditto (Gossip), Kate Nash en Laura-Mary Carter (Blood Red Shoes).
Kleine meisjes worden groot
Riot grrrl coöpteerde de waarden en de retoriek waarmee de punkbeweging vijftien jaar eerder furore had gemaakt. Ditmaal stond echter het feministische element centraal. Vandaar ook de alternatieve benaming "Revolution Girl Style Now!". De keuze van het woord "girl" drukte een nostalgisch verlangen uit naar de kinderjaren, een tijd vol zelfvertrouwen en ongereptheid. De vervorming naar "grrrl" symboliseerde dan weer de woede achter de actie, als een soort vervaarlijke grom.
In eerste instantie werd er een soort manifest (in feite niet meer dan een voortdurend wijzigende tekst van amper twee pagina’s lang) opgesteld, met enkele krachtlijnen omtrent de filosofie en intenties van de beweging. Centrale thema’s waren het verzet tegen de traditionele, christelijke levenswijze en het verwerven van meer aanzien en macht voor de vrouw. Vrouwen werden massaal aangespoord om samen een muziekgroep op te richten en zo een van mannen gescheiden subcultuur te creëren.
Motor van de Riot Grrrl-beweging was Kathleen Hanna, frontvrouw van Bikini Kill. Hanna vuurde vrouwen aan om garage bands te stichten en via zines (afkorting van fanzines, zgn. fanmagazines) met elkaar te communiceren. Toen Hanna tijdens een tournee in Washington D.C. in contact kwam met de plaatselijke band Bratmobile ging ze ook in de Amerikaanse hoofdstad workshops organiseren. Bikini Kill trad een paar keer op, Hanna leerde fans gitaar spelen en toonde hen hoe ze een zine konden starten. Al gauw kwam er media-aandacht en groeide het aantal geïnteresseerden.
Olympia en Washington D.C., elk met een bruisende undergroundbeweging van jonge bands en zines, ontpopten zich al snel tot de twee zusterhoofdplaatsen van de Riot Grrrl. En al was Riot Grrrl hoofdzakelijk een Amerikaanse beweging, ook elders sloeg de vlam in de pan. Belangrijkste exploot daarbij was het Britse Huggy Bear. In 1993 blikte de groep met Bikini Kill het album Our Troubled Youth/ Yeah Yeah Yeah Yeah in. Huggy Bear schreef geen songs, maar "manifesten", weigerde pertinent elk interview met een mainstream blad en ging kort na de release van zijn debuutalbum alweer uiteen.
Bouleverserende zines en bands bij de vleet
Onderlinge communicatie tussen de Riot Grrrls verliep via zines. Die zines waren in feite niet meer dan kleinschalige, zelfgemaakte publicaties, bestaande uit een chaotische collage van politieke columns, lezersbrieven, wazige foto’s en erg uiteenlopende artikels (van "Myths of masterbation" tot "Why I hate Twin Peaks"). Belangrijkste titels waren Bikini Kill,Girl Germs, Gunk, Chainsaw, G-Force en Sister Nobody. Het hoofddoel van die zelfgemaakte bladen bestond erin onderwerpen als verkrachting, incest en eetstoornissen uit de taboesfeer te tillen. Deze zines gaven meisjes een forum om hun pijnlijke ervaringen met elkaar uit te wisselen. Plots zag men in dat de persoonlijke problemen niet uniek waren. Zo bouwde zich over het hele land al vlug een wijdvertakt netwerk uit, met tal van lokale zines.
Daarnaast schoten ook de vrouwelijke punkgroepjes als paddenstoelen uit de grond. Voor bands als Bikini Kill, Bratmobile, Siren, Heavens To Betsy of L7 was muziek het ideale middel om hun feministische gedachtegoed te verspreiden, vaak gewoon via zelf opgenomen cassettes. Songtitels als "Don’t Need You", "Rebel Girl" (Bikini Kill), "Bitch Theme" (Bratmobile) of "Nothing Can Stop Me" (Heavens To Betsy) laten weinig aan de verbeelding over. Riot Grrrl predikte de verwerping van de stereotiepe heteroseksuele relatieverhoudingen. De dames wilden onder het mannelijke juk vandaan. In "Don’t Need You" zingt Bikini Kill: "Don’t need you to say we’re cute. Don’t need you to say we’re alright. Don’t need your protection. Don’t need your kiss tonight." Meteen de kern van de hele Riot Grrrl-ideologie.
Maar in the end kwam het er vooral op aan om zoveel mogelijk lawaai te maken. Volledig in de greep van het Do It Yourself-adagium maakten Riot Grrrl-bands als Bikini Kill en Bratmobile er een erezaak van om zo rauw, primitief en amateuristisch mogelijk te klinken. Een band als Beat Happening mat zich zelfs de slogan "Learn how to NOT play your instrument!" aan. Riot Grrrl nam de zelfverzekerde seksualiteit van eighties-iconen Chrissie Hynde en Joan "I Love Rock’n Roll" Jett over en voegde er een gewelddadige en veel explicietere boodschap aan toe. De muziek die Riot Grrrl-bands voortbrachten, was dan ook te scherp en agressief om bij een groot publiek aan te slaan. Maar hun compromisloze versmelting van razendsnelle lo-fi punk en vrouwen aan de macht-discours liet wel duidelijk zijn stempel na op de evolutie van de rockmuziek aan het einde van de twintigste eeuw.
Tijdens liveoptredens profileerden de Riot Grrrl-bands zich pas echt als mannenhaters: aan de mannen in de zaal werd steevast geordonneerd zich van de eerste rijen te verwijderen, en er werd regelmatig een microfoon doorgegeven, die als spreekbuis voor de vrouwelijke fans moest dienen. Op die manier konden zij openlijk praten over hun pijnlijke ervaringen met mannen. Tijdens optredens van de Riot Grrrl-bands zorgden de aanwezige mannen bijgevolg vaak voor luid gescheld of zelfs fysiek geweld. Reactie van de Riot Grrrls: ze verfden provocerende woorden als "RAPE", "BITCH" of "SLUT" op hun T-shirts of op hun lichaam. Madonna’s Boy Toy in het kwadraat als het ware.
Riot Grrrls vonden ook inspiratie in het Amerikaanse feminisme. Velen onder hen waren kind van gescheiden ouders of dochters van fanatieke women libbers (voorvechters van de vrouwenzaak). Riot Grrrl wordt vaak in verband gebracht met het feminisme van de derde golf (die vooral focuste op gender, raciale en ecologische knelpunten) die begin jaren negentig op gang kwam. Door de raciale en economische isolatie, de simplistische "mannen zijn bruten"-retorica en de wekelijkse bijeenkomsten, leken de Riot Grrrls echter ook fel op de tweede feministische golf aan het einde van jaren zestig. Maar daarnaast waren ze ook kind van hun tijd en wisten ze maar al te goed hoe belangrijk spektakel was in de maatschappij van toen. Met hun baby dolljurken, dramatische make-up, provocerende T-shirts en opwindende podiumacts mikten ze resoluut op imagomakers als MTV en Rolling Stone. Met hun voorliefde voor de punk, waren de meisjes ook veel gemener dan de ietwat softe feministen uit de sixties en seventies.
De choquerende manier van optreden en de compromisloze opvattingen leverden de Riot Grrrl-bands echter vaak negatieve kritieken in de pers op. Melody Maker, toentertijd een van de meest gerenommeerde muziekbladen, bestempelde de hele beweging als puberaal en onbelangrijk: "Het beste dat elke Riot Grrrl kan doen, is zich terugtrekken en een boek gaan lezen, en daarmee bedoelen we niet een of ander slonzig fanzine". Als reactie op dergelijke commentaren besloten de Riot Grrrls een media-embargo in te lassen. Daardoor nam het aantal slecht geïnformeerde kritieken uiteraard alleen maar toe. Ook de reacties van toonaangevende women in rock waren veeleer afwijzend: Courtney Love, de toenmalige first lady van de indierock, sympathiseerde aanvankelijk met de beweging, maar hekelde nadien haar manier van omgaan met de media. Kim Gordon zei over de Riot Grrrl-beweging: "The problem now is that if you are a woman in a band, riot grrrl has become a yardstick by which you’re measured. I don’t have anything against it, but I’ve been doing what I do for ten years". PJ Harvey ten slotte distantieerde zich al van bij het prille begin van de hele beweging. Met hun verheerlijking van "youth rebellion" kwamen de Riot Grrrls vaak nogal naïef over. Riot Grrl bleef steeds voorrang geven aan de persoonlijke, alledaagse ervaringen. De focus lag meer op het individu en de emoties dan op betogingen, publieke oproer en politiek.
Kortstondige furie
Even snel als ze ontvlamd was, ging de feministische furie weer liggen. Medio jaren negentig was Riot Grrrl al fel versplinterd en brandde het heilige vuur bij velen op een laag pitje. Riot Grrrl werd volgens vele aanhangers verkeerd weergegeven in de media. Daarenboven werd de radicale politieke boodschap van de Riot Grrrls voorbijgesneld door de komst van de zogenaamde angry young women als Alanis Morissette, met in haar zog gelijkgezinde artiesten als Meredith Brooks en Fiona Apple. Om van de Spice Girls en hun ongevaarlijke Girl Power nog maar te zwijgen. De pers vond daarin al snel een ander speeltje en de ophef rond Riot Grrrl ging terstond liggen. De thema’s waarover de vrouwen zongen, hadden duidelijk banden met die van de Riot Grrrls, maar om tal van redenen kenden zij heel wat meer succes dan hun voorgangers: zij waren wel bereid om te tekenen bij een major label, hun muziek was stukken toegankelijker, in interviews waren ze beleefd, en bovendien zagen ze er een stuk aantrekkelijker uit.
Ondanks het versplinteren van de Riot Grrrl-beweging, bleven heel wat van de oorspronkelijke aanstokers actief in de muziekwereld. Kathleen Hanna bijvoorbeeld stampte het electropunkcombo Le Tigre uit de grond, Tobi Vail (eveneens ex-Bikini Kill) stapte in Spider And The Webs, Corin Tucker (Heavens To Betsy) en Carrie Brownstein (Excuse 17) vormden samen het vrij succesvolle Sleater-Kinney. Molly Neuman op haar beurt runt nu een eigen platenlabel en haar band, Bratmobile, maakte in 2000 zowaar een comeback.
Een lang leven was Riot Grrrl dus niet beschoren, en geen enkele band kon of wou ooit een doorbraak bij het grote publiek forceren. Riot Grrrl wordt vaak aangewreven dat ze geen enkel concrete politieke omwenteling heeft weten af te dwingen. In zowat elke terugblik op de beweging staan de bands en hun muziek centraal, en wordt de ideologie naar de achtergrond verwezen. Veel politieke manifesten hebben de Riot Grrrls dan ook niet bijeen geschreven, en in een mosh pit verander je nu eenmaal de wereld niet. Toch heeft deze beweging een aanzienlijke erfenis nagelaten. Riot Grrrl maakte het vrouwen in de muziekwereld mogelijk om openlijk over onderwerpen als verkrachting, incest, huiselijk geweld en anorexia te discussiëren en hadden met hun DIY-idealen een grote invloed op latere bands als Gossip, Peaches, Kate Nash, Mika Miko en Blood Red Shoes. Via blogs en internetfora wordt de Riot Grrrl-ideologie bovendien nog steeds verder verspreid.
Afsluiten doen we met een citaat van Beth Ditto (Gossip): "Riot Grrrl as a look is gone, but as an ethic and a code of behaviour, it’s still very much alive because of the way pioneers like Kathleen Hanna behaved and changed females in music. Artists like Peaches and Uffie can exist in the way they do, and enjoy it too; the message is the same, in a new package. The doors are now open for all kinds of messages and motives, like if you wanna sing about fucking a guy in the ass, you can."
