César
Tronscoso, Virginia
Mendez, Virginia
Ruiz, Mario Silva, Nelson Nence
e.a.
95 min. / URU-BRA-F/ 2006
In afwachting van de ongetwijfeld ongelooflijk boeiende
biografie over paus Johannes Paulus II, komt er een charmant wolkje
van een film overgewaaid uit het verre Uruguay. ‘El Baño del Papa’
verwacht niet alleen het heilige bezoek van Popaul, maar laat ook
het favoriete kleinste kamertje schitteren in een symbolische
glansrol. Supporters van de betere wereldcinema – mooie plaatjes,
een sociaal relevant kader, een lach, een traan, u kent het wel –
mogen in ieder geval de pausmobiel volgen richting ‘El Baño del
Papa’, een warm kleinood over de doorzettingskracht van de kleine
man, zijn eeuwige creativiteit en de onverslijtbare toiletpot die
het verschil moet maken. Inderdaad, een toiletpot.
We draaien het klokje terug naar 1988. In Melo, een piepklein
dorpje aan de Uruguayaans-Braziliaanse grens, kijken de inwoners
reikhalzend uit naar de komst van Papa Johannes Paulus II.
De arme bevolking hoopt met de komst van de paus op een massale
opkomst van pelgrims die ze kunnen verleiden met gebakjes,
souvenirs, vlagjes en zelfgedraaide chorizo-worsten. Lekker. Eén
van die arme drommels is Beto (César Tronscoso), een goedlachse
snorremans die met zijn fiets goederen smokkelt over de grens.
Wanneer hij ook een graantje wil meepikken van de verwachte
toeristische overrompeling, botst hij op het geniale idee om een
hygiënische faciliteit te bouwen in zijn tuin. Die duizenden
pausgroupies moeten nu eenmaal ook hun behoefte doen. Met de
aarzelende steun van zijn vrouw Carmen (Virginia Mendez) en de
afkeurende blik van zijn dochter, die liever journaliste zou worden
(Virginia Ruis), probeert Beto het mirakel te verrichten waar zijn
gezin al zo lang op zit te wachten.
Een film over een toilet, waarom ook niet? Het geeft onmiddelijk
een andere betekenis aan het gegeven ‘universeel thema’. ‘El Baño
del Papa’ gebruikt op ludieke wijze een praktisch voorwerp als
symbool, maar gaat uiteraard over veel meer dan dat. Zonder zich in
al te diep sociaal-politiek water te gooien, schetst het filmdebuut
van Enrique Fernández (tevens de cinematograaf van collega en
vriend Fernando ‘Cidade de Deus’ Mereilles) en César Charlone een
ongedwongen blik op de armoede in Uruguay, zonder ook maar één keer
de schrijnende toer op te gaan. In tegenstelling tot een bittere en
gewichtige aanpak, kleuren de heren hun sociaal tragikomisch drama
met een luchtige, warme toon. Een aanklacht tegen de
arm-rijk-ongelijkheid (zie de paus blinken met al zijn toeters en
bellen), zeer zeker, maar dan wel via hoop, solidariteit en
levensvreugde. Schrik dus niet als je de zaal verlaat met een
zachte glimlach, ‘El Baño del Papa’ is een
feelgood-filmpje dat graag een boodschap wil achterlaten
zonder het ostentatief in de strot te rammen.
Op die manier kan je ‘El Baño del Papa’ een sociaal-relevante
film noemen, hoe gruwelijk die term ook mag klinken. Akkoord, de
kans is groot dat de film binnenkort een publiekstrekker zal worden
in de lokale parochiezaaltjes op zondagnammidag, maar wees zo
vriendelijk om deze symboolzwangere prent daar even niet op te
pakken. Ikzelf krijg ook een beetje jeuk van dat soort cinema en
ga niet ontkennen dat mijn cynische antenne een heel klein beetje
begon te flikkeren (aangeschaft na een zoveelste inspirerende
speech van Bono) toen ik de zaal binnenstapte, maar die onzuivere
vooroordelen verdwenen nog sneller dan de bavaroisgebakjes in dat
parochiezaaltje. ‘El Baño del Papa’ is toegankelijk, fris en laat
je meeleven met de soms ontroerende, soms grappige en altijd
aandoenlijke avonturen van toiletman en zijn missie om het mirakel
van het jaar te verrichten.
Maar ‘El Baño del Papa’ verdient meer dan de knuffelprijzen
alleen. Op een subtiele en intelligente wijze laten de makers een
gevoelig portret zien van een man die niet alleen op zoek is naar
een beter leven voor zijn familie, maar ook hoopt op een beetje
respect en erkenning. Het klassieke verhaal van de nobody
die koste wat het kost wil bewijzen dat hij wel degelijk iets
betekent, maar eigenlijk alleen maar moet laten zien dat hij een
liefdevolle huisvader is. Geholpen door spontane vertolkingen,
krijgt het verhaal veel meer diepgang dan je aanvankelijk zou
vermoeden. De onuitgesproken relatie met de teleurgestelde dochter,
de fijne momentjes tussen Beto en Carmen (de spaarpotscène!), de
race op de fiets met buurman Valvulina, het zijn vaak ontroerende
scènes die langer blijven hangen dan je ooit had durven hopen. Maar
het is door de luchtige, speelse toon en de weggelaten pathetiek
dat het allemaal zo mooi tot zijn recht komt. Enkel in de spannende
finale (daar is de Papa!) sluipt de tragiek even
dichterbij, om dan toch in het allerlaatste shot af te sluiten met
een schitterende oneliner. De regisseurs zijn duidelijk
met hun boodschap: verlaat deze film met een goed gevoel.
Dat de film gemaakt werd door de cinematograaf van Mereilles is
te merken. Sfeervolle natuur-en wolklandschappen, een oranjerood
ondergaand zonnetje dat de zaal inschijnt en de groeven van de
getekende karakterkoppen om het allemaal naturalistisch te houden.
Vooral de dagdroomscène waarin een dolgelukkige Beto op de moto
rondsjeest is wondermooi op pellicule gevangen. Het doet gewoon
eens deugd om dit soort cinema eens niet geassocieerd te zien met
een grauwe kleurenfilter en onrustige ‘zie ons eens authentiek
wezen’- camerabewegingen. De makers zijn trouwens bijzonder sterk
in het maken van een punt met visuele taal. Beelden van de
poepsjieke pausparade afgewisseld met de blikken van wanhopige
kraampjesuitbaters (die staan daar dan met hun honderden worsten)
zeggen bijvoorbeeld minstens even veel als een urenlange lezing
over de noord-zuid-ongelijkheid.
‘El Baño del Papa’ is geen grootse of wereldschokkende cinema,
maar gewoon een mooi en oprecht mini-filmpje met het hart op de
juiste plaats. Pas naar het einde toe besef je hoe weinig moeite
‘El Baño del Papa’ nodig had om de onvoorwaardelijke sympathie te
winnen. Ik was alleszins lichtjes verrast dat ik bijna luidop aan
het hopen was op het succesvol slagen van de sanitaire avonturen
van de meneer met de toiletdroom. No way dat ik daar mijn
cynische pen voor ga bovenhalen. Wereldcinema op z’n warmst.
