Deze nieuwe Russisch/Duitse coproductie van Aleksandr Sokurov
(ooit nog een protégé van Andrei Tarkovsky), is wellicht het meest
bizarre filmexperiment van de laatste jaren, en het is één van die
films geworden die ons niet alleen dwingen om na te denken (waar
blijven ze het halen?), maar zelfs om vragen te stellen over de
functie van het medium op zich. Film je om een verhaal te
vertellen? Een thema te etaleren? Te ontspannen? Of doe je het
gewoon om het feit van het filmmaken zelf te vieren, omdat je graag
wilt ontdekken wat je met een camera allemaal kunt doen?
‘Russian Ark’ is de eerste film die volledig in één, nooit
onderbroken camerabeweging werd opgenomen. Tilman Büttner, de
Duitse cameraman van onder andere ‘Lola Rennt’, snoerde zich een
digitale Steadicam aan en voert ons mee op een 96 minuten durende
rondleiding door het Hermitage Museum in St.-Petersburg. Een plot
is er eigenlijk niet: de verteller, vanuit wiens standpunt we alles
zien en wiens gedachten we horen als een monologue interieure, komt
miraculeus in dat museum terecht en trekt samen met een al even
onverklaarbaar aanwezige Franse nobelman uit de negentiende eeuw,
door het immense gebouw. 33 kamers, waarin ze van de 18de, over de
19de naar de 20ste eeuw gaan, dwars door de verschillende
kunststromingen en politieke gebeurtenissen van de laatste
driehonderd jaar heen.
Sokarov verzamelde tweeduizend figuranten voor zijn “tour de
force”, repeteerde acht maanden lang en kreeg vervolgens het museum
één dag tot zijn beschikking om te kunnen filmen. Twee keer liep
het ergens mis, tot de derde een enkele, perfecte take van ruim 90
minuten opleverde. Het logistieke werk van ‘Russian Ark’ moet een
titanenklus zijn geweest, waarvoor iedereen voor en achter de
schermen perfect op elkaar in moest spelen. Het resultaat is
adembenemende cinema, waarin de camera gracieus tussen de
personages danst, en elke beweging zichtbaar tot in de kleinste
details is uitgewerkt. Denk bijvoorbeeld eens hoe moeilijk het moet
zijn om vanuit een close-up in hetzelfde shot nog verder te gaan.
De camera is geblokkeerd, je kunt nergens meer heen omdat je zo
dicht op je onderwerp plakt. En toch lukt het, Sokarov vindt
telkens een manier. Zijn visuele vindingrijkheid is enorm.
De vraag dringt zich echter algauw op wat ‘Russian Ark’ te
betekenen zou hebben indien hij op een traditionele manier
gemonteerd zou zijn. Nu wordt dat éne, ononderbroken shot een
gimmick die ons ervan probeert te weerhouden vragen te stellen over
de inhoud, maar vroeg of laat stel gebeurt dat onvermijdelijk toch
– waar gààt het allemaal over?
In de eerste plaats kan ‘Russian Ark’ bekeken worden als een
liefdesbrief aan het Hermitage Museum, een Ark aan cultuur- en
politieke geschiedenis, waar Sokarov met zichtbaar genoegen
bewijzen vindt dat het verleden van zijn land méér bevat dan enkel
de tirannie, oorlogen en onderdrukking waar wij meteen aan denken.
En wie dat wil, kan zelfs een statement in de film terugvinden over
nietigheid van de mens in het aanzicht van de kunst en de
geschiedenis – we zijn met z’n allen maar reizigers die ons een weg
door beide proberen te banen, toevallig op een bepaald moment op
een bepaalde plek neergepoot. We weten niet wat de volgende kamer
zal bevatten en we hebben er geen invloed op. Het enige dat we
zeker weten, is dat er in een museum altijd mensen zullen zijn die
de wc zoeken.
Maar dat blijven allemaal vage gedachten, die enkel in functie
staan van het idee van de film. “Wat als ze de film niet met dat
éne shot gedraaid hadden,” is een zinloze vraag, want het is nu wél
zo, en het geeft ‘Russian Ark’ z’n enige reële bestaansreden. Het
waarschijnlijkste lijkt mij nog dat Sokurov boven alles deze film
heeft gemaakt om te zien of hij het kon, of het hem zou lukken. En
het is hem gelukt – die éne nooit aflatende camerabeweging maakt
hiervan de meest subjectieve film ooit gemaakt, alles letterlijk
bekeken vanuit het standpunt van het hoofdpersonage. Ergens wel
toepasselijk, natuurlijk. Niet is immers zo subjectief als
kunst.
Indien niet voorzien van enig ander nut, bewijst ‘Russian Ark’
in ieder geval de flexibiliteit van het medium film, als een
kunstvorm die op zichzelf kan staan als stijlfiguur, evengoed als
het een narratief op poten kan zetten. Dat film niet voor één
specifiek ding gemaakt is (het vertellen van een verhaal), maar
gebruikt kan worden voor eender welk doeleind dat de filmmaker voor
ogen heeft. In dat opzicht is ‘Russian Ark’ een staaltje van pure
cinema, zuiverder in z’n intenties dan eender welke door de plot
gedreven film.
Dat alles maakt van ‘Russian Ark’ bepaald geen toegankelijke
film, en de kans bestaat dat veel mensen zullen afhaken zodra
duidelijk wordt dat dit project niets bevat van wat we doorgaans in
een film verwachten – plot, personages, emoties. Dit is een
stilistisch experiment, dat zich louter laat genieten op een
estetisch niveau. Als film is het daarmee niet dat je meteen
opnieuw zou willen zien. Maar het is op basis van dit soort van
projecten dat er vooruitgang binnen een kunstvorm mogelijk wordt.
Eentje voor de liefhebbers van het zwaardere werk, dus.
http://www.russianark.spb.ru/eng/index.html
