Martin Scorsese wordt zodanig vereenzelvigd met zijn gangsterfilms, dat het ontnuchterend is om eens naar zijn filmografie te kijken en te beseffen dat hij eigenlijk maar drie maffiafilms pur sang heeft gedraaid, in een carrière die ruim 40 jaar en meer dan 25 titels beslaat: Goodfellas, Casino en The Departed. Je zou kunnen zeggen dat Gangs of New York een soort historische gangsterfilm is, ja, en je kan zelfs een beetje een zaak maken voor Mean Streets – hoewel die film de maffia voornamelijk gebruikte als achtergrondgegeven en niet als centraal thema. Drie films, dat is het. Maar eigenlijk was alleen de eerste daarvan al genoeg om definitief zijn stempel te drukken op Scorsese’s carrière. Goodfellas sloeg zo hard in, dat de regisseur vanaf dat moment stante pede bekend stond als de chroniqueur bij uitstek van de mid-level wise guys.
Gebaseerd op het non-fictieboek van co-scenarist Nicolas Pillegi, vertelt Goodfellas het verhaal van Henry Hill (Ray Liotta), die als kind begint te werken voor de maffiosi in Brooklyn – auto’s parkeren, drankjes rondbrengen en ga zo maar door. Een dikke tien jaar later is hij één van de rijzende sterren in het misdaadwereldje. Samen met zijn maten Jimmy Conway (Robert De Niro) en Tommy De Vito (Joe Pesci) pleegt hij overvallen, rekent hij af met verraders en perst hij mensen af. Henry geniet van het leventje, tot hij, tegen de wens van zijn baas Paulie in (een schitterende Paul Sorvino) betrokken raakt bij drugshandel en zelf zwaar verslaafd raakt aan cocaïne. Langzaam maar zeker verliest hij de controle, tot hij niet meer weet van wie hij meer schrik moet hebben: van de politie of van zijn eigen vrienden.
Uit die samenvatting mag meteen duidelijk worden dat Goodfellas niet zozeer een rechtlijnige plot vertelt, als wel een milieuschets creëert van een wereld die Scorsese zelf zijdelings kende tijdens zijn jeugd. Eén van de dingen die hij in de film overtuigend naar voren brengt, is de vanzelfsprekendheid waarmee de maffia wordt geaccepteerd in het little Italy van de jaren vijftig en zestig. De mensen zijn er laag opgeleid en hebben niet veel kansen om op legitieme manier hoger op de sociale ladder te klimmen; op dat moment zijn de opties beperkt: arbeider worden, de kerk in gaan of criminaliteit. Misschien zijn al die opties niet evenwaardig, maar ze worden allemaal geaccepteerd door de buurt.
Scorsese maakt die sociale context nooit expliciet, maar ze is aanwezig in elke seconde van zijn film: hoe de personages praten, hoe ze met elkaar omgaan, hoe ze hun geld spenderen. De gangsters van Goodfellas zijn de ultieme nouveau riche: zo gauw ze geld in handen hebben, gaan ze dat onmiddellijk uitgeven aan opzichtige kitsch; bontmantels, klatergouden juwelen, lelijke huizen. Als het maar blinkt. Dit zijn mensen die plotseling geld hebben en zonder omkijken in het platste kapitalisme vliegen.
Dat alles wordt verpakt in een film die 139 minuten lang is maar geen seconde zijn drive verliest. Visueel maakt Scorsese meer dan ooit gebruikt van de steadicam om zijn prent vaart mee te geven. Het bekendste shot van de film is een meer dan vier minuten durende camerabeweging, waarin we Henry en zijn vriendin Karen (Lorraine Bracco) volgen terwijl ze langs de achteringang een nachtclub binnengaan. Maar ook buiten dat bravourestukje zit Goodfellas volgestouwd met memorabele shots, inclusief de scène waarin Karen kennismaakt met de uitgebreide maffiafamilie, een hels shot waarin Henry, Jimmy en Tommy samen een lijk gaan opgraven, terwijl ze in rood tegenlicht geplaatst worden, en een fantastische travelling doorheen een café, waarin we de gangsters voor het eerst te zien krijgen. Scorsese houdt zijn film letterlijk constant in beweging: hij wil hier een grootse, dynamische, bewust vulgaire prent maken, die van begin tot eind vol actie zit. Goodfellas is geen intellectuele, analytische film; het is een viscerale trip doorheen het leven van een man die subliem oppervlakkig is.
De regisseur dwingt ons ook in het standpunt van zijn hoofdpersonages door een uitgebreid gebruik van voice over. Waar een vertelstem meestal wordt gebruikt om gaten in het scenario te dichten, wordt het hier het voornaamste narratieve drijfmiddel. Er is meer voice over dan er gewone dialogen zijn en zonder voice over zou je heel wat verhaallijnen simpelweg niet kunnen volgen. In Casino, gemaakt in 1996 en overduidelijk een zusterstuk voor deze film, zou hij daar nog verder in gaan: nog meer off screen teksten, nog meer verschillende vertellers. Hoe dan ook, de informele, chatty manier waarop die teksten geschreven zijn, draagt bij aan de energie van de prent. Goodfellas zit van begin tot eind afgeladen vol met informatie, maar voelt toch nergens overladen aan. In tegendeel: de film fokt je op in plaats van je uit te putten – het is het filmische equivalent van Red Bull, maar dan smakelijker.
Ray Liotta had voor Goodfellas nog niet zoveel gedaan. Hij had bijrollen gespeeld in Jonathan Demme’s Something Wild (een aanrader, trouwens) en Field of Dreams, maar mocht hier voor het eerst een film dragen. Hij doet dat met een bewonderenswaardige intensiteit, en bouwt de morele ondergang van zijn personage geloofwaardig op. Eén van de redenen waarom Scorsese hem koos, was zijn gladde, pretty boy-charme, die dan tegen het einde van de prent volledig aan diggelen wordt geslagen. Vergelijk de charmeur die Karen meeneemt naar de Copacabana maar eens met het paranoïde wrak dat zichzelf staande moet houden met lijntjes coke tijdens de finale. Ja, oké, dat is ook een kwestie van make-up, maar Liotta moet ons dat gevoel verkopen, en hij raakt nooit een valse noot. Het blijft de man zijn beste rol tot op heden.
De Niro ondertussen, is in principe miscast als een Iers bendelid (De Niro een Ier?), maar straalt wel de nodige dreiging uit. En dé showstopper is uiteraard Joe Pesci in een kenmerkende rol als vuilbekkend loose cannon, die je voor een ja of een nee afmaakt. De I’m funny how-scène is een klassieker voor de eeuwigheid.
En eigenlijk is heel de film dat wel. Goodfellas is een hypnotiserende studie van het misdaadleven, een duizelingwekkende vrije val in het leven van een gangsterbende en samen met Taxi Driver en Raging Bull éénvan de drie grote Scorsesefilms. Een absoluut meesterwerk dus.
