Wie als filmrecensent het team van Enola vervoegt, wordt gevraagd twee boeken te lezen. Het ene is Patrick Duynslaeghers 1000 Films, het andere is Poetics of Cinema van David Bordwell. Enkele dagen geleden overleed in Madison, Wisconsin – de stad waar hij zijn hele carrière lang sinds 1973 gedoceerd had aan de universiteit – de Amerikaanse filmtheoreticus David Bordwell. Bordwell had recent kanker overwonnen, maar een degeneratieve longaandoening in combinatie met wat de strijd tegen kanker van zijn lichaam gevergd had, werd hem fataal. Met Bordwell verloor de (academische) filmwereld ontegensprekelijk een van haar meest begeesterende en invloedrijke stemmen.
Het is dan ook onmogelijk om de invloed van Bordwell te overschatten. Simpel gesteld: waar ook ter wereld iemand een cursus filmtheorie volgt die naam waardig, zal die altijd geconfronteerd worden met één of meerdere teksten of boeken die Bordwell schreef (of meeschreef). Samen met zijn echtgenote Kristin Thompson (en invloedrijke collega’s zoals Vance Kepley, Lea Jacobs, Janet Staiger of Jeff Smith) hervormde Bordwell op zijn eentje de manier waarop filmtheorie zich ontwikkelde vanaf de vroege jaren negentienzeventig. Zich afkerend van het enkel lezen van film als ‘tekst’ waarop bevindingen uit de sociologie en de psychologie dienden te worden geprojecteerd, leerde Bordwell ons dat we in de eerste plaats moeten kijken naar films en leren uit de keuzes die de makers maken, uit de gebruikte visuele conventies, en uit de verhaalstructuur, camerabewegingen en terugkerende motieven.
Een interesse in het bestuderen van de ‘kijker’ zorgde er dan weer voor dat de Amerikaanse filmwetenschapper ook mee aan de wieg stond van wat ‘cognitive film studies’ zou genoemd worden en een verbredende ijk werd die bevindingen uit de wereld van biologie en evolutionaire psychologie binnen bracht in het veld. Enthousiast als hij was over zowel obscure experimentele cinema als de gouden jaren van het Hollywood studiosysteem, verruimde David Bordwell andermaal de blik met zowel een van de belangrijkste boeken over de Japanse grootmeester Yasujirô Ozu als met een baanbrekende studie over de cinema uit Hong Kong. Nadat hij met pensioen ging, bleef hij niet alleen seminaries begeleiden – ik had het geluk zijn allerlaatste reeks lezingen te mogen bijwonen – maar begon hij ook een reeks boeken te schrijven over de manier waarop de misdaadliteratuur van de jaren negentienveertig en de verhaallijnen erin Hollywood hadden beïnvloed. Zijn laatste wapenfeit was Perplexing Plots dat de aandacht zelfs volledig richtte op die passie voor misdaadliteratuur, wat Bordwell een aantal weken geleden prompt ook nu nog een tweetal literaire nominaties opleverde. Niet alleen filmstudenten en -wetenschappers raakten immers begeesterd door Bordwell, ook mensen buiten die wereld steunden op zijn enthousiasme en invloed, zoals de persoonlijke getuigenis van onder andere Manola Darghis (New York Times), Damien Chazelle (regisseur van onder andere Babylon) of David Koepp (scenarist) de laatste dagen heel duidelijk maakten.
Voor mij persoonlijk veranderde een ontmoeting met Bordwell letterlijk mijn leven. Betrokken bij de organisatie van het Antwerpse Zomer Film College, kruiste mijn pad dat van de professor in de zomer van 2018. We wisten toen nog niet dat het zijn allerlaatste reeks lezingen zou zijn voor een jaarlijks terugkerend evenement dat hij in de loop der jaren talloze keren bijgewoond had en mee had op de kaart gezet. Talloze stimulerende gesprekken leidden aan het eind van de week tot een gesigneerd exemplaar van mijn kopij van Figures Traced in Light, maar ook tot het voorstel van David om een blik te werpen op mijn prospectus voor een onderzoek. Op dat moment voelde ik me gewoon vereerd dat de eminentie theoreticus zijn tijd wou stoppen in het lezen van mijn voorstel. Twee weken later kon ik mijn ogen niet geloven toen diezelfde eminente theoreticus me vroeg of ik geen interesse had om dit onderzoek te voeren aan de universiteit die mede dankzij hem nog altijd een van de prominentste centra in de wereld is voor filmstudies. Een ontmoeting met Bordwell veranderde dus letterlijk de loop van mijn leven en uit de niet aflatende stroom anekdotes en getuigenissen die de laatste dagen hun weg vonden naar mijn mailbox via de adressenlijst van UW Madison film alumni, kan ik opmaken dat ik lang niet de enige ben wiens bestaan een nieuwe wending nam na een gesprek, ontmoeting of college waar Bordwell mee gemoeid was. David Bordwell was immers niet alleen een erudiet onderzoeker en spreker, hij was ook een ongelooflijk warm iemand wiens joviale en open persoonlijkheid ontelbare anderen wist te enthousiasmeren en vooral te steunen in het ontdekken van datgene waarin ze konden excelleren. “Tell me what it is you want to know and then we’ll look if it’s a question worth answering and if it hasn’t been answered too many times before”, stelde Bordwell steevast wanneer we op zoek moesten naar een research question voor een filmpaper. Het is een methode die ik nog altijd hanteer, en de heldere analyses van Bordwell zijn nog altijd wat ik nastreef in elk stuk over film dat ik schrijf, dag na dag.
Ik schrijf dit in memoriam in eigen naam, maar als hoofdredacteur film bij Enola probeer ik dezelfde geest van nieuwsgierigheid, enthousiasme en scherpheid levend te houden binnen het team. En ja, wie ook recensies voor ons schrijft in de toekomst, ik zal een boek van David steevast blijven opleggen als uitnodiging tot het verruimen van de blik op wat film allemaal kan zijn.
David, Madison, Wisconsin 3 maart 2024.