Wie wil verdrinken in het universum van schilder Jan Van Imschoot moet naar het Gentse S.M.A.K. De expo The End Is Never Near toont een chronologisch overzicht van meer dan tachtig doeken en polyptieken van de jaren 1990 tot vandaag. Elk doek gaat op een eclectische wijze een dialoog aan met de kunstgeschiedenis, de actualiteit en/of de donkere symboliek van de kunstenaar.
Schilderen kan je beschouwen als een spel van verwarring en leugens. Kunst kan misleiden. Dat is wat Van Imschoot ons toont met het eerste werk. Het is een doek van drie meter veertig breed dat een slapende mens voorstelt. De titel is “Amore Dormiente”. De achtergrond is zwart. Centraal in het doek houdt de slaper een handgeschreven briefje vast met als titel ‘aposématisme dans la peinture’. Aposematisme is het biologisch fenomeen waarbij dieren met een opvallende kleur hun vijand schrik aanjagen. Als bezoeker vraag je je dus af of dit fenomeen ook toepasbaar is op schilderkunst. Jaagt de figuratieve schilderkunst en het gebruik van verf ons schrik aan? Is schilderkunst giftig? Het enorme schilderij geldt als een soort waarschuwing. Het is een voorbode van de expo.
Daarna start de tijdreis door drie decennia Van Imschoot. Ondanks de vele historische verwijzingen zie je dat hij een schilder is van het hier en nu. Hij gaat in zijn oeuvre de hete hangijzers van de hedendaagse samenleving – gender, identiteit, oorlog en vrede – niet uit de weg. Hiervoor grijpt hij terug naar de Hollandse Gouden Eeuw, Tintoretto en Caravaggio, en bovenal Edouard Manet, de archetypische “peintre de la vie moderne”. Zaal na zaal fileert de schilder-intellectueel zo de mensheid en serveert ons de menselijke tekortkomingen op een dienblad van canvas en olieverf.
Centraal in de expo vinden we het doek L’échange des bêtises. Deze uitwisseling van stommiteiten bestaat uit een herinterpretatie van Eduard Manet’s Déjeuner sur l’herbe. Het doek van Manet zorgde in 1863 voor een shock. De locatie, de kijkrichting en de context van het naakt zetten de kunstliefhebbers van de 19de eeuw aan het twijfelen. 160 jaar later beeldt Van Imschoot opnieuw twee naakte vrouwen af. Je vindt ze prominent op het voorplan waar ze deze keer niet naar de toeschouwer kijken, maar elkaars naaktheid observeren. Een van de dames gebruikt zelfs een spiegel om haar geslachtsorgaan beter te kunnen zien. Op het tweede plan zie je weer twee geklede mannen. De figuur links is duidelijke de schilder zelf. Terwijl Manet destijds een alledaags ontbijt suggereerde door de weergave van een picknickmand, wat brood en fruit, suggereert Van Imschoot een andere context. Hij schildert een revolver, een bebloede hamer, enkele flessen champagne en geblesseerde voeten. Hij lijkt wel te zeggen dat de moderne schilderkunst zichzelf in de voet heeft geschoten. De shock bij de hedendaagse toeschouwer zal wel niet zo groot zijn als in de 19de eeuw, toch slaagt Van Imschoot erin om ons te doen nadenken. Te doen twijfelen.
Gelukkig moet je niet bij elk schilderij een encyclopedie van de kunstgeschiedenis raadplegen. Naast een filosofisch spel met mysterie en dubbelzinnigheden brengt de schilder ook ander werk. Zo levert hij in deze expo toegankelijke kritiek op de veranderlijkheid van onze dagelijkse beeldcultuur. De bepaling of iets obsceen of pornografisch is, wordt in de kijker gezet door een reeks Ladyboys uit 2007. Deze personen bij wie de zichtbare geslachtskenmerken niet passen binnen een genderbinair kader staan voor Van Imschoot symbool voor de ultieme vrijheid. Het zijn dan ook de enige personages die hij als lachend afbeeldt.
De werken van Van Imschoot zitten vol met bedenkingen en verwijzingen. Daarbij komt dat de overzichtstentoonstelling immens veel werk toont. Misschien verklaart dit wel de titel: The End Is Never Near. Wie de gepresenteerde werken dus volledig wil uitvlooien en in zich wil opnemen, voorziet best genoeg tijd voor een bezoek.
The End Is Never Near loopt tot 3 maart 2024 in het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst in Gent.
