De Canadese hybride animatiefilm/documentaire die deze week in première gaat in de Belgische zalen, brengt het verhaal van een waargebeurd evenement waarbij aanhangers van ‘Falun Gong’ een Chinees televisiestation probeerden over te nemen, om vervolgens vervolgd te worden door de overheid. Op het eerste zicht niet zo bijzonder als insteek, maar toch minder onschuldig dan initieel zou blijken en in ieder geval voer voor een paar bespiegelingen over vragen rond vorm, inhoud en moraal in (visuele) kunst.
Om misschien eerst een kader te bieden: ik geloof dat kunst (ook commerciële kunst zoals film, veel mensen lijken te vergeten dat bijvoorbeeld bejubelde schilderijen uit de 16e en 17e eeuw werden gemaakt in opdracht van rijke klanten) niet noodzakelijk moreel of politiek correct hoeft te zijn en dat kunstenaar en werk niet zomaar samenvallen. Dat is soms een wat tegendraadse stelling in een tijdperk waarin ‘meaning is an identity’ en ‘identity is a meaning’ en de mening van deze of gene kunstenaar meteen reden is om het werk dan ook maar meteen te ‘cancellen’. Concreet: het is niet omdat Leni Riefenstahl nazi-gedachtengoed aanhing dat Olympia en Triumph des Willens geen verpletterend sterke films zijn. Evenmin is het zo dat omdat er in Birth Of A Nation verwerpelijk racisme gepropageerd wordt, dat die titel geen mijlpaal is in de ontwikkeling van de filmgeschiedenis. En het is niet omdat Kevin Spacey en Roman Polanski dingen gedaan hebben die niet door de beugel kunnen, dat hun films nu in de ban moeten geslagen worden. Wie dat idee aanhangt, kan maar beter zowat de hele kunstgeschiedenis de brandstapel opwerpen: Caravaggio pleegde een moord en de macho-ethiek van Picasso zou in dat geval willen zeggen dat al zijn werk dan maar waardeloos is. Dat gezegd zijnde, betekent het niet dat het niet noodzakelijk is de nodige contextualisering te voorzien bij werken. Nadat initieel de rechthebber het idiote idee had Gone With The Wind onbeschikbaar te maken voor streaming wegens raciale stereotypering in de portrettering van personages, werd vervolgens besloten om de film te laten voorafgaan door een tekst die de nodige context biedt, een aanpak die bijvoorbeeld ook het gerenommeerde Criterion Channel voorstaat.
Wat ons bij Eternal Spring brengt. Een film die net als Waltz With Bashir, Funan, L’Image Manquante of het recente Flee animatie mengt met de retoriek van de documentaire en daarmee andermaal de lijn tussen fictie en docu sterk doet vervagen. Eternal Spring verstrekt alleen heel weinig context over waar de organisatie ‘Falun Gong’ – centraal in het hele verhaal – nu precies voor staat. Op basis van het narratief veronderstellen we dat dat een louter spirituele leer is die door de Chinese overheid op ongerechtvaardigd brutale en genadeloze manier wordt vervolgd. Dat laatste is zeker het geval en niemand zal in twijfel trekken – Tiananmen indachtig – dat de Chinese overheid er ronduit afschuwelijke methodes in het kortwieken van kritische stemmen en andersdenkenden op nahoudt. Dat de vervolging, foltering en dood van sommige van de activisten, een door de Chinese overheid gesanctioneerde misdaad was, staat dus niet ter discussie. Maar wie iets dieper graaft – context dus – ontdekt al gauw dat ‘Falun Gong’ niet zoals hier gesuggereerd, enkel een benevolente meditatiebeweging is, maar ook geassocieerd wordt met uiterst rechtste spreekbuizen, desinformatie, het verwerpen van de evolutietheorie, complotdenken, QAnon en andere onfrisse zaken.
Nu, het Riefenstahl-voorbeeld indachtig, hoeft dat op zich geen probleem te zijn. Wie de naam van regisseur Jason Loftus simpelweg opzoekt, leert meteen dat de man al jarenlang een fervent aanhanger is van de beweging in kwestie, maar zoals gezegd is er niet noodzakelijk een volledig samenvallen van maker met object. De vormtaal die Loftus gebruikt, bevat in ieder geval een boeiende zelf-reflexieve ouverture, waarin de animator de kijker bewust maakt van de manipulatie die komt kijken bij het proces van het omzetten van een concept en idee naar een medium. We zien discussies over ‘storyboards’ en personages en de makers steken dus hun eigen betrokkenheid en de subjectieve kijk, zeker niet onder stoelen of banken.
Het probleem is wel een beetje dat de vorm die daaruit resulteert eigenlijk – op een paar opvallende uitzonderingen na – behoorlijk banaal is: Eternal Spring oogt en voelt nog het meest als een niet denderend geconcipieerd videospel waarvan de eentonige visuele benadering al heel snel gaat vervelen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Funan over de terreur van de Rode Khmer in Cambodia, een film met een uiterst innemende animatiestijl die gebruikt wordt om te contrasteren met de wreedheden die we zien, kan je er niet om heen dat hier alles vlak en ongeïnspireerd oogt (ook al is dit dan meer een hybride van live-action en animatie).
Het is daarmee dat Eternal Spring zich in een bijzonder moeilijke positie plaatst. Contra de paragraaf immers bij de start van deze recensie, waarin ik pleitte voor het loskoppelen van een werk van ideologie of de persoon van de maker(s), lijkt het er hier immers heel sterk op dat we enkel de ideologie hebben om mee te werken. De vorm is slechts matig interessant, de context wordt bewust weerhouden en dus is het enige wat overblijft (weinig subtiele) boodschap, boodschap en nog eens boodschap. Dat alles maakt van deze animatieprent/docu dan ook een werkstuk waarover het interessanter is een discussie op te zetten, dan het echt te ondergaan. Zowat het enige waar echt iets voor te zeggen valt, is de manier waarop het universeel monsterlijke karakter van foltering, in emotionele termen wordt gevat.
