Geef toe: meestal zijn ze uw geld niet waard, de verzamelaars van uw favoriete groep die u in de winkel vindt. De platenfirma denkt dat enkel singles in aanmerking komen en een artiest zelf is ook al zelden goed geplaatst om eigen werk te beoordelen. Tijd dus dat het eens aan professionals wordt overgelaten, en wie beter dan een team kenners van enola om de vijftien beste tracks van een artiest te selecteren. Deze keer aan de beurt: MF DOOM!
Op 31 december had 2020 nog een laatste dick move in petto. Bleek dat Daniel Dumile exact twee maanden eerder in alle stilte was overleden. Een rapper’s rapper wiens virtuoze verstechniek en dito gegoochel met (de betekenis van) woorden de grens tussen ironie en sérieux permanent beroeren en van MF DOOM wellicht de grootste ooit maken.
Als je enkel een vaag beeld hebt van een figuur met een ijzeren masker, dan moet je vooral verder lezen en je koptelefoon in de aanslag houden. Duik mee in het oeuvre van MF DOOM en ontdek een bizarre, rijke en gelaagde wereld die je misschien zelfs op een andere manier naar (hedendaagse) hiphop zal laten kijken. En voor wie DOOM al in het lang en breed kent: hier is nog eens een fijne playlist voorzien van gedetailleerde observaties die je vast nog niet allemaal had gehoord, want die oefening houdt met DOOMs werk nooit op.
1. Rhymes Like Dimes
Solodebuut Operation: Doomsday blijft na meer dan twintig jaar nog steeds DOOMs absolute klassieker, alsook de enige plaat die hier driemaal aan bod komt. We schrijven 1999. Eminem, Puff Daddy en Jay-Z hadden van hiphop het meest lucratieve genre gemaakt – bijna bigger than life. DOOM zorgde voor een tegenreactie. De haast onderkoelde rapstijl en de alternatieve lo-fi-aanpak van DOOM zouden een enorme invloed hebben op kleppers als The Cold Vein van Cannibal Ox en Fantastic Damage van El-P, die niet veel later het zicht zagen. Op hoogtepunt “Rhymes Like Dimes” blaakt DOOM zodanig van het zelfvertrouwen dat hij zijn eigen verse doodleuk herhaalt.
Hoogtepunt: 2’03”. DOOM heeft lak aan alle conventies en herhaalt zijn eigen verse.
2. A Dead Mouse (Viktor Vaughn)
Vier jaar na zijn debuut als MF Doom had DOOM al twee aliassen versleten. In hetzelfde jaar dat hij als King Geedorah de Japanse monsterfilms eerde, verscheen immers ook Vaudeville Villain waarbij DOOM de naam Viktor Vaughn aannam (een tweede verwijzing naar het comics-personage Victor Von Doom). Zoals steeds schittert DOOM in zijn delivery maar er kan evenmin voorbij de sample van Chase’s “Aphrodite Part II (Venus)” gekeken worden, die het nummer het perfecte ongemakkelijke gevoel geeft.
Hoogtepunt: 1’23”. DOOM wordt schijnbaar onderbroken middenin een zin waarna hij binnenmonds mompelt alvorens opnieuw toe te slaan en perfect met elke verwachting speelt.
3. Da Supafriendz
De opzwepende pianoriedel plukte Doom bij Ray Ellis waarop Vast Aire en DOOM beurtelings hun verse droppen met meer pop culture-referenties per minuut dan het menselijke brein ooit verwerkt krijgt. De lyrics huppelen van Powerpuff Girls naar 
gameconsoles over Bob Dylan langs Ace Ventura tot P. Diddy. En dat is nog maar het eerste vers van Doom. Allemaal vrolijk en fun tot Vast Aire het pijnlijke thema aanhaalt met een kopstoot van jewelste: ‘They killed Radio Raheem! / … Now this rap shit ain’t all that it seems / You can leave it to the Supa Friendz to spill the beans.’ Radio Raheem is het personage in Spike Lee’s Do the Right Thing die in de climax van de film sterft door de wurggreep waarin de politie hem vasthoudt, hetzelfde droeve lot als dat van Garner en Floyd.
Hoogtepunt: 00’36’’. “And you ain’t seen nothin’ like The Mighty Quinn”, rapt Doom. Een hiphopper die Dylan citeert?
4. Deep Friend Frenz
“Deep Friend Frenz” is volledig gestoeld op twee obscure tracks: “Friends and Strangers” van Ronnie Laws uit 1977 en de vroege hiphop van Whodini in de vorm van “Friends” uit 1984. Uit die twee nummers haalt Dumile 100 procent van zijn instrumentals. De rest is timing. De combinatie van beide, die afzonderlijk een heel andere vibe hebben, resulteert in een opgewekte sfeer die verhult wat Daniel Dumile de hele track lang poneert: je hebt geen reet aan vrienden en ze stellen je altijd teleur. Het levert een bitterzoet contrast die dankzij de swingende Whodini-beat nog net in de kant van het daglicht belandt. Zoiets is MF DOOM ten voeten uit: alles blijft leuk en opgewekt, ook al is het dat niet. Die speelsheid is de meest klare uitdrukking van zijn grootsheid.
Hoogtepunt: 1’00”. De sample wordt voor het eerst wat langer afgespeeld waarop MF DOOM losjes aanvult met de woorden ‘a show of hands’. Tot op vandaag geen idee wat het betekent, maar de timing is heerlijk.
5. All Caps
Van alle samenwerkingen die MF DOOM doorheen de jaren op poten zette, is Madvillainy nog steeds de meest ‘succesvolle’. In de tot schuilkelder omgebouwde benedenverdieping van het huis dat diende als thuisbasis van Stones Throw creëerde Madlib, de in-huis-producer en een soort mad scientist achter de draaitafel, aan de lopende band beats. Die gaf hij vervolgens door aan DOOM die tijdelijk bij hen was ingetrokken. Hoewel ze zelden in dezelfde kamer werkten, vertoont het resultaat een cohesie die bij elk van beide artiesten apart haast nooit gezien was.
“ALL CAPS” vermengt een klassieke drumbreak met een pianoriedel en 
soundtrackelementen uit Amerikaanse seventies detectivereeksen. Een superheldensfeertje als vruchtbare humus voor DOOM om tekstuele zaadjes te planten over misdaad en onopgeloste misdaden. Met hun eindeloze stroom aan interne rijmschema’s en vrije associaties groeien referenties aan Shakespeares Macbeth, oude rappers en binnenstebuiten gedraaide zegswijzen tot een onontwarbaar kluwen door elkaar. Check zeker ook de fantastische vintage comicbook videoclip.
Hoogtepunt: 00’47’’. De beat valt stil en plots draait de sfeer helemaal om. Laat je niet misleiden door Dumiles gezapige imago van de stoner met een liefde voor stripverhalen: supervillain MF DOOM haalt uit: “Don’t talk about my moms, yo”.
6. Black List
Toen Scott Herren van Prefuse 73 in 2001 Vocal Studies + Uprock Narratives uitbracht kon hij op weinig sympathie rekenen vanuit de hiphopwereld. Mc’s verknippen tot abstracte klanken was voor veel heads absolutely not done. Erger dan blasfemie. Dat hij net dit nummer met DOOM en Aesop Rock volledig heel laat, mag dus een klein mirakel heten. Want beiden waren toen nog under dan underground, DOOM vers van zijn comeback met Operation: Doomsday, Aesop Rock moest Labour Days nog uitbrengen. Behoorlijk visionair van Herren aangezien de verses van DOOM en Rock nu nog stevig overeind blijven.
Hoogtepunt: 1’02”. Braggadocio in hiphop is vaak lege macho talk, maar in dit geval van DOOM verdomd naar waarheid als je ziet wat hij de komende vijf jaar allemaal zou loslaten op de wereld: “A lot of rappers is drama queens / Fuddy duddy when it comes to the mic / I’m a fiend that’s buddy buddy / Fuck around and get your title took, cut and dry … Once he leave the room, they be like DOOM, DOOM, DOOM.”
7. Operation: Greenbacks
Naast een ongelooflijk getalenteerde mc was DOOM ook een gewiekst producer. Zijn beattapes Special Herbs vormen daar een mooi bewijs van, al zit ook Operation: Doomsday vergeven van de puike producties. DOOM draait zijn hand niet om voor een sample meer of minder, zo bevat Operation: Doomsday onder meer flarden The Beatles en Steely Dan. “Operation: Greenbacks” weet ons het meeste te boeien; in dit nummer is het naast de drums van Isaac Hayes vooral de herpitchte zang van Teena Maria’s “I Need Your Lovin’” die ons keer op keer aanzet tot een een kamerbrede glimlach en een luide doch kordate “AAIGHT”.
Hoogtepunt: 00’12”. De sample “I Need Your Lovin’” van Teena Marie valt in. “AAIGHT”.
8. THAT’S THAT
BORN LIKE THIS is formeel gezien Dooms laatste album, ruim elf jaar oud intussen. Hoewel minder in één adem genoemd met alles uit de vijf gouden jaren 1999-2004, haalt deze plaat hetzelfde niveau. Eén bijzonder kort nummer weet alle argumenten daartoe in 2 minuten 15 te condenseren. Op “THAT’S THAT” lijken flow en lyrics een eigen leven te leiden, tot op het punt dat je Doom tot de orde wil roepen om ofwel te vertragen en/of een en ander uit te leggen. Het geheel echter – als we samples, flow, rhymes en stem integraal als deel van een klank(kleur) beschouwen – is overdonderend. Alle kunde van de man in 135 seconden, voor wie weinig tijd heeft en wil weten waarom we zoveel aandacht besteden aan een artiest die al een poos van de radar verdwenen leek.
Hoogtepunt: Deze hele track is één hoogtepunt. De intensiteit is er van begin tot einde, zowel in de dominante viola-sample als met Dooms schijnbare circulaire ademhaling.
9. Anti-matter (King Gheedorah ft. Mr. Fantastik)
“Anti-Matter” verwijst net als het albumtitel naar scifi-memes. De sample haalde Dumile bij “Message from a Black Man” van The Whatnauts. Doom was zonder twijfel een top-5 mc, deze plaat bewijst dat hij ook achter de knoppen (hij rapt slechts op twee tracks) best zijn mannetje kon staan, slechts gewapend met een SP-1200 sampler en een VHS-recorder. Nu, het grote raadsel dat al sinds 2003 de hiphop underground beheerst: wie is Mr. Fantastik? Er zijn al veel namen gedropt, maar zullen we het ooit echt weten? Grootste kanshebbers lijken: Count Bass D, Del the Funky Homosapien (de stembuigingen) of Kev Roc van Darc Mind (de flow). Wie zegt dat er maar één naam achter dit mysterie schuilt? Dumile was nooit vies van een stunt meer of minder.
Hoogtepunt: 00’09”. Dat rare elektronische geluid dat op het eerste gehoor een mismatch lijkt maar toch accuraat geplaatst is op de sample, blijkt de schreeuw van Ghidorah, the Three-Headed Monster uit de klassieke Japanse Godzillafilms.
10. The Mask (DANGERDOOM ft Ghostface Killah)
Binnen het toch al eclectische oeuvre van DOOM is zijn samenwerking met Danger Mouse al even intrigerend als toegankelijk. Het hele album is doorspekt met samples van Adult 
Swim, een blok binnen Cartoon Network dat vooral op volwassenen gericht was. Grotendeels gebouwd rond een sample uit “Rhythm’s Dealer” (Ted Atking and His Orchestra) spant DOOM samen met Ghostface Killah waarbij de unieke flow van beide mc’s elkaar perfect aanvullen en de verwijzingen naar cartoons in het rond vliegen.
Hoogtepunt: 1’17”. DOOM sluit af met “Get out of here kid, you bother me” waarna de song even kabbelt alvorens opnieuw op te starten met Ghostface Killah die de draad oppikt waar DOOM hem liet liggen.
11. Lightworks
DOOM eert en daagt J. Dilla tegelijk uit op dit nummer. De beat is overgenomen van Dilla’s laatste album Donuts, een instrumentale beat tape – zoals producers ze wel vaker maakten en uitdeelden aan mc’s om over te rijmen. Maar Dilla had de beats op dat album zo compact gemaakt dat ze haast onmogelijk waren om over te rappen. DOOM nam de handschoen op in een nummer dat bol staat van referenties aan bokswedstrijden. Zo is ‘the octagon’ de achtvormige vechtring voor de boksers en ‘Curled up beggin, layin on the canvas / Instead of in the ready position like praying mantis’ laat weinig tot de verbeelding over.
Hoogtepunt: 00’32’’. “Scissors, Lanvis, grand fist sandwich / Stance switch, slammed on, stitches twitch, hands itch / Damn snitch.” DOOM deelt hier een dodelijk snelle combinatie van stoten uit. Gewone stervelingen zouden zich in hun eigen speeksel te verslikken.
12. One Beer
“One Beer” zoekt dan weer de epiek op en vormt stiekem het hoogtepunt van MM Food, een album dat – niet te vergeten – een verzameling meerlagige allegorieën is met eten als excuus slash vertrekpunt. Niet helemaal verrassend, gezien er achter dat masker nooit een mager figuur schuil ging. Op “One Beer” versnelt MF DOOM kundig de sample tracks, waardoor de drums van Cortex’ “Huit Octobre 1971” bij vlagen doet denken aan deze held. De vaart noopt MF DOOM tot een crescendo flow, wat ook wordt versterkt door hoe MF Doom grandioos afdwaalt en je na enkele bars het verhaal al kwijt bent. Het zit Doom écht dwars dat er daarnet nog zes pintjes in de koelkast zaten en nu nog maar één en natuurlijk komt er dan nog van alles los wat hem hoog zit. Dumile begreep als geen andere artiest van zijn generatie dat the human condition in het alledaagse schuilt.
Hoogtepunt: 2’22”. “One Beer” is een van DOOMs meest intense nummers en één van de weinige waarin zijn gemeten monotonie wordt doorbroken: “everybody on the floor!” lijkt hij (bijna) te roepen.
13. Gas Drawls
Driemaal is scheepsrecht. Zes jaar na het verlies van zijn broer Dingilizwe “DJ Subroc” Dumile (waarmee DOOM de rapformatie KMD vormde), keerde Daniel Dumile solo terug met het donkere Operation: Doomsday. Het album bevatte no-nonsenserap, getuige daarvan de gitzwarte koortsdroom “Gas Drawls”, waarop DOOM zich expliciet richt tot zijn broer. Een boom bap-beat en wat abstracte rhymes, meer is er niet nodig om te knallen als nooit tevoren. DOOM perfectioneert al vroeg in zijn carrière zijn abstract rhyming. Of wat denk je van: “Rhymes is chosen like the weapons of war / So keep from steppin’ on my floor or delivery front door / I bring it to y’all motherfuckers, master yours / My disaster cause: Hell, in gas drawls”.
Hoogtepunt: 1’38”. ‘To my brother Subroc’: DOOM richt zich tot zijn broer, die zes jaar eerder overleed in een verkeersongeval.
14. Lickupon (Viktor Vaughn)
Het getuigt van lef om het tot in den treure gesamplede “Walk On By” van Isaac Hayes als onderbouw van een rapsong te nemen. Maar voor DOOM is het niet minder dan het zoveelste bewijs dat hij met elke sample weggeraakt, zozeer heeft hij een unieke stem en een verhaal te brengen.
Hoogtepunt: 00’28”. “There’s four sides to every story / If these walls could talk, they’d probably still ignore me.” Hoewel het nummer aardig wat bravoure kent, is het evenzeer zelfrelativerend en tekstueel doordacht.
15. Rhinestone Cowboy
DOOM geeft in “Rhinestone Cowboy” een inzicht in zijn psyche. Bij Stones Throw kwam hij in contact met platenbaas Peanut Butter Wolf die evenzeer als hij getekend was door verdriet; DOOM verloor zijn broer, Wolf verloor zijn beste vriend in zinloos bendegeweld. Beiden zouden hun verlies overwinnen om er sterker uit te komen. “Rhinestone Cowboy” heeft dezelfde titel als een countrynummer van Glen Campbell uit 1975. Dat oorspronkelijke nummer gaat over het overlevingsinstinct van een cowboy wanneer de omstandigheden tegenzitten. DOOM kon zich hiermee identificeren en het nummer is het langste en muzikaal het meest ingetogen van het hele Madvillainy-album. Tristesse en zelfzekerheid gaan hand in hand.
Het applaus op de achtergrond is evenveel bewieroking van een publiek als bevestiging bij een zelfhulpgroep. DOOM heeft zijn problemen overwonnen om uiteindelijk een van de beste mc’s aller tijden te worden. “Hold the cold one like he hold a old gun / Like he hold the microphone and stole the show for fun / Or a foe for ransom, flows is handsome / O’s in tandem, anthem, random tantrum.” Op zijn kousenvoeten veegt DOOM met alle competitie de vloer aan en de monden vallen open.
Hoogtepunt: 1’45”. “Goony goo goo, loony cuckoo / Like Gary Gnu off New Zoo Revue, but who knew / The mask had a loose screw? Hell, could hardly tell.” Dit kán misschien wel op onzin lijken, maar het is in feite een zeer ingenieus geweven tapijt van interne rijm én externe referenties naar waanzin in obscure mainstream media. “Goony goo goo” verwijst naar Eddie Murphy’s show “Delirious”; Gary Gnu is een soort muppet uit een kinderprogramma, maar alvast niet uit de “New Zoo Revue”, dus die is ook helemaal verloren gelopen. The Mask weet het zelf ook allemaal even niet meer.
