1 + 1 + 1 + 1 is soms meer dan 4. Bewijsstuk 1: het titelloze debuut van Ex Eye.
De meest in het oog springende naam binnen Ex Eye is ongetwijfeld die van saxofonist extraordinaire Colin Stetson. Was Stetson vroeger vooral bekend als sessiemuzikant bij onder meer Tom Waits, Arcade Fire en Bon Iver, dan zorgde hij met zijn New History Warfare-trilogie voor een indrukwekkende krachttoer. Wat ons betreft is deel twee uit die reeks — Judges — nog altijd een van de beste albums van dit decennium en verlegde hij de mogelijkheden van wat je met een saxofoon allemaal kan doen. Zijn solo-optredens zijn zowel op muzikaal als op puur fysiek vlak een onvergetelijke gebeurtenis. Maar evengoed zorgde hij voor hermetische jazz met Mats Gustafsson (Stones) of voor een ambitieuze herinterpretatie van Goréckis derde symfonie (Sorrow). Het was tijdens de opnames van dit derde album dat de grondslag van Ex Eye gelegd werd. De samenwerking met Shahzad Ismaily en Greg Fox verliep immers zo vlot dat ze al snel het idee opvatten om samen een nieuw project op te starten.
De New Yorkse multi-instrumentalist Shahzad Ismaily is vooral bekend voor zijn werk met Secret Chiefs en Marc Ribot’s Ceramic Dog, al beperkt hij zich binnen Ex Eye tot de synthesizer. Greg Fox is drummer bij Liturgy, enfants terribles binnen het starre black metal-wereldje. De minst bekende van het viertal is waarschijnlijk gitarist Toby Summerfeld, een vaste waarde binnen de avant garde-scene in Chicago. Vier muzikanten die zich van grenzen en conventies niets aantrekken, rusteloze zoekers naar nieuwe muzikale identiteiten en horizonten. Ex Eye wordt dan misschien gemakkelijkheidshalve in de markt gezet als postmetal of jazzmetal, maar eigenlijk is dit muziek die geen categorisering verdraagt.
Vier nummers staan er op dit titelloze debuutalbum. Vier mysterieuze en ondoordringbare monolieten, die pas na herhaalde luisterbeurten hun geheimen stukje bij beetje prijsgegeven. Opener “Xenolith; The Anvil” is met zijn net geen vier minuten verreweg het kortste nummer op het album. Na een stevig begin waarin Fox genadeloos een drumsalvo afvuurt gaat het plots over in een traag stuk waarin de bassax van Stetson een korrelige grondlaag legt waarboven Ismaily en Summerfeld het ritme draperen. Terwijl het tempo tegen het einde steeds meer crescendo gaat, laat Stetson zijn sax huilen als een gewond dier.
“Opposition/Perihelion; The Coil” komt binnen als een stormram. De drums gaan meteen in overdrive, de hoekige riffs van Summerfeld hakken er genadeloos in. Het nummer schippert tussen overweldigende herrie en trage, dreigende en bijna hypnotische tussenstukken. Stetson laat zijn saxofoon hier op een dusdanige manier over de rooie gaan dat je je gaat afvragen hoeveel kracht een mens eigenlijk door zo’n instrument kan jagen.
De tweede kant van de vinylversie opent met “Anaitis Hymnal; The Arcose Disc”. Met zijn mysterieuze, droneachtige opening en galmende, geïsoleerde drumslagen roept het begin herinneringen op aan Richard Strauss’ Also Sprach Zarathustra, vooral bekend van de openingsscene van Stanley Kubricks meesterwerk 2001: A Space Odyssey. Dit is het nummer waarmee Ex Eye bewijst dat ze geen volume of blitzkrieg van geluid nodig hebben om een onheilszwangere, grimmige sfeer over te brengen. Het tempo is bij momenten tergend traag, maar desondanks is het evengoed een overweldigende luisterervaring. Slotnummer “Form Constant; The Grid” krijgt een lange, krasselende intro mee alvorens het nummer zich langzaam ontplooid, steeds vergezeld van een onderhuidse dreiging. Het werkt gestaag naar een climax waar de verschillende instrumenten door elkaar kronkelen en alles zo dichtplamuren dat het bijna versmachtend werkt.
Met dit titelloos album zorgt Ex Eye voor een opvallend debuut. Hoewel het aantoont dat we nog lang niet klaar zijn met de exploten van Colin Stetson — is er iets dat hij niet kan brengen? — toont het vooral een hechte, op elkaar ingespeelde band die een hechte eenheid vormt. En of het nu onder post rock, black metal of punkjazz gecatalogiseerd moet worden doet niet ter zake. Ex Eye is een stevige, nietsontziende lap om de oren. Gefundenes fressen voor muzikale avonturiers.
Op 28 oktober speelt Ex Eye ten dans in het Bimhuis (Amsterdam).
