Toen het zevende Songs: Ohia album The Magnolia Electric Co. in april 2003 uitkwam, bleek de klassiek getinte rock van dit album niet alleen een ingrijpende stijlverandering, maar boorde het ook een breder publiek aan. Songs: Ohia was tot dan toe Jason Molina’s persoonlijke katalysator voor zijn eigenzinnige, gotische folksongs die Molina voor een select publiek speelde en opnam. Op The Magnolia Electric Co. had Molina echter nog nooit zo open, groots en toegankelijk geklonken.
1. “This whole life it’s been about / Try and try and try / To be simple again”
Tot aan The Magnolia Electric Co. was Molina eigenlijk altijd een einzelgänger die vooral zijn zin deed als het op de samenstelling van bands en studio-opnames aankwam. Onder de naam Songs: Ohia had hij zo goed als al zijn muziek uitgebracht, maar het was meer nom de plume dan een echte band aangezien Songs: Ohia in de studio nooit dezelfde samenstelling had. Het was boven alles Molina’s project met zijn songs en met door hem gekozen muzikanten.
Op de twee platen die aan The Magnolia Electric Co. voorafgingen, Ghost Tropic (2000) en Didn’t It Rain (2002), speelde hij voornamelijk met muzikanten samen met wie hij nog nooit had gespeeld en met wie hij ook nooit meer zou spelen. The Magnolia Electric Co. werd daarentegen opgenomen met de min of meer “vaste” live band van Molina. Het live album Mi Sei Apparaso Come Un Fantasma (2001) daar gelaten, had Molina nog nooit met deze muzikanten een album opgenomen.
Tijdens het opnameproces hield Molina ervan zijn muzikanten te testen en uit te dagen. Soms in de hoop muzikale magie te vatten, soms simpelweg uit noodzaak. Omdat gitarist Dan Sullivan zich niet kon verzoenen met de nieuwe, conventionelere songs van Molina en al voor de derde dag op rij niet meer naar de studio was gekomen, vroeg Molina dan maar plotsklaps aan violist Mac-Adam om op het zware “John Henry Split My Heart” gitaar te spelen. Toevalstreffer of niet, het resultaat was Molina’s eigen “Cowgirl in the Sand”, vol verschroeiende, gierende gitaren en zinderende crescendo passages terwijl Molina enkele van zijn donkerste donderpreken afsteekt.
Ondanks een vertrouwde begeleidingsband achter hem, besloot Molina om op twee nummers de leadzang niet voor eigen rekening te nemen: “Peoria Lunch Box Blues” werd door Secretly Canadian labelgenoot Scout Niblett gezongen en “The Old Black Hen” door Lawrence Peters, een countryzanger uit Chicago en vriend van Molina. Molina’s nummers hadden voor het eerst echte, meezingbare refreinen en Molina wilde vermoedelijk met de gastzangers het meeste uit zijn nummers halen.
Dankzij Nibletts ijle zangpartij klinkt “Peoria Lunch Box Blues” als een bijzonder triest vaarwel aan de plaats waar je bent opgegroeid en waar je geen bijzonder goede herinneringen aan koestert. “The Old Black Hen” was dan weer een traditionele countrysleper die je op een jukebox in een café ergens in Nashville verwacht te vinden. Gastzanger Peters – die een bariton heeft die ook van Merle Haggard had kunnen zijn – gaat het drinklied over brute pech met een fantastische Southern drawl te lijf. Het wiegende nummer met zijn prachtige, Ierse viool en dreigend, spookachtig achtergrondkoor had zonder Peters’ leadzang waarschijnlijk nooit hetzelfde beeldende effect gehad.
2. “Hold on Magnolia, I hear that station bell ring / You might be holding the last light I see / Before the dark finally gets a hold of me”
Molina was boven alles iemand die heel erg zijn instinct volgde. Hij geloofde heilig in de eerste of tweede take van een song die hij liefst met de complete band in één keer opnam. Eventuele fouten en ongelukken maakten de opname uniek en echt. Een mooi voorbeeld hiervan was hoe de epische opener “Farewell Transmission” tot stand kwam: Molina liet de band snel de akkoorden van de song horen en vervolgens namen ze samen de eerste en enige take op, die integraal op het album is beland. De band wist ook niet hoe het nummer zou eindigen: als op het einde alleen nog de drums overblijven, hoor je Molina herhaaldelijk “Listen. Listen. Listen” roepen en dirigeert hij zo de song richting uitgang.
Op dat vlak had Molina ook een zielsgenoot in producer Steve Albini gevonden, iemand die vooral de band zo goed mogelijk wilde doen klinken zonder al teveel tussen te komen. Over “Farewell Transmission” zei Molina in een interview dat Albini het fantastisch had gedaan: “Toen het een beetje te luid of een beetje te stil werd, zag ik dat Albini binnenkwam en de deur een wat opendeed zodat het beter zou klinken, want de opname was eigenlijk niet meer dan een sfeeropname.” Molina’s werkwijze doet dan ook denken aan traditionele Amerikaanse bands, zoals The Band die samen in één kamer hun nummers opnamen, of hoe blues- of soulmuzikanten simpelweg snel en in één of twee takes het nummer moesten opnemen omdat de studiotijd veel te duur was om dagenlang aan één nummer te blijven knutselen.
Niet alleen zijn werkwijze refereerde aan klassieke Amerikaanse muziek, het kwam ook in de naam van de band en in de teksten terug. Met de titel The Magnolia Electric Co., die later ook de naam van de volgende band van Molina zou worden, verwees Molina naar een typisch Amerikaanse boom die terugkeert in ondertussen klassieke Amerikaanse songs, zoals “Magnolia” van J.J. Cale of “Sugar Magnolia” van de Grateful Dead. De bloem komt trouwens ook terug in het prachtige artwork van William Schaff, die tot het einde van Molina’s carrière en leven met hem zou samenwerken. Over de magnolia-referentie zei Molina: “het werd me duidelijk dat al de songs op dit album een nauwe band hadden en door de magnolia werden samengehouden. Het is een boom en een bloem die mij overal heeft gevolgd.”
Dat zal meer Molina’s gevoel geweest zijn: de magnolia staat alleen centraal in de confessionele afsluiter “Hold on, Magnolia”, maar het zegt natuurlijk iets over hoe belangrijk Molina dit nummer moet gevonden hebben. Het trage tempo van het zwartgallige, zeven minuten durende nummer geeft de verschillende muzikanten veel improvisatieruimte met een glansrol voor een klagelijke viool en een steel gitaar van Mike Brenner die vertraagde country licks speelt. Het gaat zoals zoveel nummers van Molina simpelweg over proberen vol te houden in donkere tijden: “Hold on Magnolia, I hear that station bell ring/You might be holding the last light I see/Before the dark finally gets a hold of me”. Met elke herhaalde “hold on magnolia” klinkt het nummer echter intenser, triester en wanhopiger.
Het “electric co.” gedeelte van de titel was dan weer een duidelijke verwijzing naar Molina’s afkomst: hij was geboren in Ohio (daarnaar verwees natuurlijk ook de naam Songs: Ohia) en woonde een groot deel van zijn kindertijd in een trailerpark in Loraine, een deel van het zwaartepunt van de (zware) industrie, ook wel de Rust Belt genaamd. Daarover zei Molina in een interview in 2005: “Staalbedrijven, scheepswerven, fabrieken, echt een zwaar toegetakelde, deprimerende stad. Ik keek op winteravonden naar al die fabrieken en ze gingen gewoon mijlenver door…”
Ook al verhuisde Molina later naar Cleveland en uiteindelijk Chicago, de fabrieken van zijn kindertijd zouden hem niet meer loslaten en werden het thema van troosteloze songs zoals “Blue Factory Flame” of “Steve Albini’s blues” uit Didn’t It Rain. Op The Magnolia Electric Co. was “Farewell transmission” een duidelijke ode aan zij die werken in “the cold grey rocks” of “the hot mill steam” en met gevaar voor eigen leven niet weten of ze terug thuis zullen komen. “Farewell transmission” was hun laatste boodschap voor ze daar naar binnen gingen, door Molina’s ogen gezien.
3. “Half, I’m going to use / To pay this band / Half, I’m saving / ‘Cause I’m going to owe them”
Voor de release van The Magnolia Electric Co. wilde Molina al een hele tijd van zijn Songs: Ohia schuilnaam losbreken. De mastertape had hij als “NOT SONGS: OHIA” gelabeld maar omdat hij niet op tijd een andere naam kon verzinnen, kwam het album toch onder Songs: Ohia uit. Dat Molina klaar voor verandering was, bleek ook uit zijn verhuis naar Bloomington, de tweede grootste stad van Illinois, in de buurt van Chicago. In Bloomington was het label Secretly Canadian gevestigd – het vaste label van Songs: Ohia – en het was ook daar waar Molina zijn volgende band zou vinden.
Voor het eerst in zijn carrière, wilde Molina stabiliteit in de vorm van een band waarmee hij kon toeren en albums kon opnemen. Die vond hij in The Coke Dares, een wilde garage-punk band die hij ergens in een club in Bloomington had zien spelen. De nieuwe band toerde en nam songs op in de veronderstelling dat ze als Songs: Ohia verder zouden gaan, tot de band op een dag via een nieuwsbericht op Pitchfork vernam dat Molina verklaard had dat Songs: Ohia tot Magnolia Electric Co. omgedoopt was. Magnolia Electric Co zou tot het einde van Molina’s carrière nauwelijks nog van samenstelling veranderen en consistent hetzelfde geluid aanhouden, ergens tussen folkrock, country en Crazy Horse.
Dit album was niet alleen een muzikaal scharnierpunt in Molina’s carrière, maar ook in zijn persoonlijke leven. Toen The Magnolia Electric Co. in april 2003 uitkwam, bleek het al snel Molina’s meest succesvolle album te zijn. De combinatie van klassieke Amerikaanse rock en grootse melodieën hadden Songs: Ohia een nieuw publiek opgeleverd. Desondanks kreeg veelschrijver Molina in de jaren die volgden steeds meer last van een writer’s block en drankproblemen, een toxische combinatie. Niet dat Molina in latere jaren niet meer productief was, verre van, maar het was duidelijk dat hij beduidend minder schreef dan vroeger.
4. “I’m going to use that street to hide / From that human doubt/ To hide from what was shining / And has finally burned us out”
Dat Molina met persoonlijke demonen af te rekenen had, daarvan zijn zo goed als al zijn songteksten getuige. Occulte symbolen zoals geesten stonden symbool voor lang vergeten herinneringen of (zelf)vervreemding. De natuur in Molina’s wereld is prominent aanwezig, desolaat, vol onheilspellende voortekens. Molina speelde ook heel duidelijk met de traditie van Amerikaanse folkmuziek om gestalte te geven aan zijn eigen melancholie en wereldvisie. In Molina’s wereld is de hamer van John Henry – een terugkerend figuur in folksongs van o.a. Pete Seeger – geen instrument meer om spoorwegen aan te leggen, maar wel een dat Molina’s hart breekt en Route 66 is alleen maar een weg die je nog verder doet verdwalen.
Verdwalen, jezelf verliezen, horizonten en afstanden berekenen aan de hand van sterren en manen, onheilspellende voortekens aflezen in de natuur, vragen stellen zonder antwoord: Molina’s personages verliezen zichzelf in rusteloze zoektochten zonder reden, einde of verlossing, behalve dan de dood. Achteraf gezien is het bijna griezelig om Molina’s onheilspellende, fatalistische teksten terug te lezen met zijn vroegtijdige dood aan orgaanfalen door alcoholisme in 2013 in het achterhoofd. Dat Molina gemist wordt, blijkt uit verschillende tribute albums en concerten, succesvolle heruitgaves van The Magnolia Electric Co. en Didn’t It Rain en de biografie Riding With The Ghost van Erin Osmon die er zit aan te komen.
Het tragische is niet alleen Molina’s vroegtijdige dood, maar ook dat Molina nooit de aandacht heeft gekregen die hem eigenlijk toekwam. Hoewel de nieuwe Amerikaanse folk tegen 2008 een nieuw commercieel hoogtepunt bereikt had met de debuutalbums van Bon Iver en Fleet Foxes, kon Magnolia Electric Co. niet in hun kielzog doorbreken, ook al hadden ze goed songmateriaal. Het had nochtans gekund: Magnolia Electric Co. mocht in de VS in het voorprogramma van de net doorgebroken Avett Brothers spelen, maar Molina’s dronkemansgedrag op het podium gooide roet in het eten.
Laat dit echter geen verhaal zijn met voetnoten van gemiste kansen of wat er nog in had kunnen zitten. The Magnolia Electric Co. was Molina’s belangrijkste en meest gefocuste plaat waarmee hij een groter publiek dan ooit had bereikt. Ondanks de grootse arrangementen en toegankelijke, klassieke rock was The Magnolia Electric Co. boven alles een typische Molina plaat, een uitstekend voorbeeld van hoe zijn onvoorspelbare, vaak willekeurige keuzes en beslissingen tijdens de opnames tot buitengewone resultaten hebben geleid.
