Op uitnodiging van het Nederlandse Incubate Festival gaf de Amerikaanse band Mercury Rev afgelopen vrijdag een uniek en verbluffend concert. Zonder videoprojecties, met het orkest van het Fontys Conservatorium van Tilburg in de rug, klonken Jonathan Donahue en co grootser dan ooit.
“Hier hebben we het hele jaar naar uitgekeken”, geeft de frontman toe tijdens het optreden. Begin oktober verschijnt, acht jaar na de vorige plaat, het nieuwe, sterke, studioalbum The Light In You. In Tilburg ligt de focus echter volledig op een onuitgegeven versie van de band – Mercury Rev + Orchestra – dat naast drie verse tracks vooral nummers van doorbraakplaat Deserter’s Songs en zorgvuldig uitgekozen covers brengt.
Dat er iets bijzonders staat te gebeuren, is al meteen duidelijk wanneer gitarist en mede-oprichter Grashopper (né Sean Mackowiak) een uurtje voor de show samen met alle muzikanten van de band min Donahue een biertje aan het drinken is in de foyer van de schouwburg. De immer aanspreekbare lolbroek van de groep ziet er iets nerveuzer uit dan anders en geeft dat ook onomwonden toe.
Tijdens het concert, rechts op het podium: een erg geconcentreerde band. Zanger Donahue, Grashopper, bassist Anthony Molina, drummer Jason Miranda en nieuwste tourgezel toetsenist Jesse Chandler (Midlake) zijn zichtbaar onder de indruk van de extra wall of sound die van de andere kant van de bühne komt. Daar: klassiek geschoolde muzikanten die, onder leiding van een onbevreesde dirigent, met ogen vol verwondering naar Donahue kijken wanneer hij als een balletdanser met veel bravoure en als een ware orkestmeester, met absolute zin voor theatraliteit, op het podium beweegt.
“Eén van de muzikanten van het orkest zei dat ze op het internet gelezen had dat we een psychedelische band zijn. Wat betekent dat precies?, vroeg ze”, vertelt Donahue. “De betekenis van dat woord is geëvolueerd doorheen de jaren. Muziek is een reis die nooit eindigt. Maar na alles wat over ons verschenen is, denk en hoop ik dat het een juiste omschrijving is.” Wat in ieder geval niet te weerleggen valt: de creativiteit van een cultband gecombineerd met het vakmanschap van het orkest is een match made in heaven. Het wederzijdse respect is ook duidelijk zichtbaar.
De staande ovatie na afloop van de show is veelzeggend: wie wel mee gaat in het geluid van de band is een fan voor het leven. De voorman van Mercury Rev legt uit waar de vreemdsoortige sound van de groep vandaan komt. “Net als Grashopper heb ik me laten inspireren door heel uiteenlopende invloeden. Mijn vader was een Ier die platen van Johnny Cash oplegde en griezelverhaaltjes over angstaanjagende wolven vertelde. Mijn moeder was een Joodse uit Transylvanië die naar zwaar georkestreerde klassieke muziek luisterde. “Night On Bald Mountain” van Moessorgski, bijvoorbeeld. In die sfeer ben ik opgegroeid. De soundtrack van mijn kinderjaren vond een nieuw leven in Mercury Rev.”
De anders zo enigmatische en zwijgzame Donahue is bijzonder communicatief tijdens het optreden. Dat was ook al het geval toen Donahue, Grashopper en Ken Stringfellow (The Posies) vorige zomer een akoestisch concert speelden in Gent. Door de al te langdradige bindteksten was de setlist toen nogal aan de korte kant. Omdat Donahue ook vandaag opnieuw veel te vertellen heeft, krijgen we het geplande “Diamonds” niet te horen, maar in tegenstelling tot vorig jaar, komen de openhartige verhalen van de frontman in de setting van een pluchen schouwburg wel volledig tot hun recht. Stuk zijn voor stuk zijn het anekdotes en (soms wat kosmische) herinneringen die een verhelderende kijk geven op de geschiedenis en de identiteit van Mercury Rev. Verhalen ook die heel veel liefde ademen voor de Catskill Mountains, de streek waar de groep vandaan komt.
Hoe groot kan toeval zijn? Net voor het optreden hadden we het met een meegereisde medestander over het feit dat Jack Nitzsche, de arrangeur/producer die “A Man Needs A Maid” van Neil Young onder handen nam, zou gaan samenwerken met Mercury Rev. De man loofde de akkoordenprogressies van de groep maar stierf een week voor aanvang van de opnamesessies van All Is Dream. Het album verscheen uiteindelijk in 2001, zonder bijdragen van Nitzsche. Ter ere van de overleden producer (“de meest buitenaardse man die ik ooit ontmoette”, aldus Donahue) opent Mercury Rev met een bijzonder ontroerende en hemelbeklimmende versie van die Neil Youngklassieker; meteen goed voor het eerste kippenvelmoment van de avond.
De natte droom van Mercury Rev (de aanwezigheid van een orkest) schept meteen de mogelijkheid om het nummer te brengen en Mercury Rev grijpt de kans volledig: de uitvoering met rijkelijke strijkers is pure klasse. “Dit nummer is deel gaan uitmaken van ons dna”, verduidelijkt Donahue meteen na afloop. “Los van alle gedaantes die Neil Young tijdens zijn carrière heeft aangenomen – psychedelische rocker, countryfolkie, noem maar op – houden we nog het meest van Neil in een schaamteloos romantische bui”.
Een bedwelmende uitvoering van “The Funny Bird” volgt als voorbode van nog vier andere tracks uit meesterwerk Deserter”s Songs. Niet onlogisch want dat blijft – hoe goed All Is Dream ook is – dé referentieplaat in de discografie van Mercury Rev. Ook qua verhaal. Na het geflopte derde album See You On The Other Side – “een plaat waarin Grashopper en ik nochtans geloofden” – zat Donahue in een diep dal. “We worstelden daarmee. Ik heb Grashopper in die slechte periode anderhalf jaar niet gezien.” De wederopstanding kwam er pas nadat Donahue “Holes” had geschreven. Het prachtige melancholische nummer was de aanzet tot een werkstuk waaraan ook Levon Helm en Gart Hudson van The Band meewerkten. “Hoe donker tijden ook zijn, soms kan één song je leven veranderen”, dixt Donahue. “Noch Gart en Levon noch wij zaten toen op een hoogtepunt. Integendeel. Maar door de muziek ontstond er wel iets puurs.”
Geen wonder dus dat Deserter’s Songs een scharnierplaat blijft in de vreemde carrière van de band. Al is dat een vies woord bij een band die om de juiste reden muziek maakt. Mercury Rev is een groep met een menselijk gelaat die daarnaast ook bigger than life is. De band creëert schoonheid en vaart vanaf het prille begin een geloofwaardige, eigenzinnige koers.
Het is dan ook typerend dat Mercury Rev naast de klassieker “Holes” ook een song speelt die stamt uit hun ondergesneeuwde, minder bekende vroege periode: “Carwash Hair”, een bonustrack van debuutalbum Yerself Is Steam, nota bene, dat in Tilburg uitstekend gedijt in een orkestrale versie. The Jesus & Mary Chain meets The Velvet Underground, maar dan nog weelderiger: puik werk van de blazers.
“Tonite It Shows” en “Endlessly”, nog twee tracks van Deserter’s Songs, verleiden ook vandaag op gracieuze, zij het iets meer aangedikte wijze. Mercury Rev is sinds 1998 uitgegroeid tot een symfonische psychband maar dat de groep de shoegaze/acidrock van de begindagen ook nog onder de knie heeft, bewijzen Donahue & co door een uitgesponnen noise-outro te breien aan topnummer “Opus40”. Het is meteen ook het enige moment waarbij Donahue een gitaar omgordt. Iets wat wél dagelijkse kost was toen hij eind jaren tachtig/begin jaren negentig deel uitmaakte van zusterband The Flaming Lips. Donahue blikt meteen ook even terug op die periode, “waarin je met je schoenen aan naast elkaar sliep in een veel te klein busje en honderden kilometers reed om één optreden te spelen waarbij je als groep minder verdiende dan wat jullie vandaag voor het concertticket hebben betaald.”
Donahue vertelt het met liefde en deelt sappige, nostalgische verhalen over de pioniersjaren van The Flaming Lips. Niet zonder een song te spelen van de groep van Wayne Coyne en Michael Ivins. Geen track die te vinden is op één van de twee albums waar Donahue op te horen is – het siert hem dat hij zijn ego aan de kant schuift – maar wel “Love Yer Brain”, van op Oh My Gawd!!!…The Flaming Lips, dat uitmondt in een fantastische flard “Paris 1919” van John Cale. Net als het nummer van The Flaming Lips iconische muziek die een diepe indruk naliet op Donahue en in het systeem van Mercury Rev is blijven zitten.
Dat hoor je ook op het nieuwe, zonder vaste producer Dave Fridmann opgenomen The Light In You. Op die plaat keert Mercury Rev terug naar de songgerichte aanpak en de psychedelische grandeur van Deserter’s Songs. Een goede zaak: het is de beste Mercury Rev-plaat sinds All Is Dream uit 2001. Geen bezwaar dus dat het voor het publiek nog niet bekende “Queen Of Swans” te horen is in Tilburg. Net zo fonkelnieuw: de wervelende Walt-Disney-in-de-herfst-compositie “Autumn’s In The Air”, dankzij het perfecte sprookjesachtige arrangement zonder meer één van de kippenvelverwekkende-hoogtepunten van de avond. En “Central Park East” is ook zo’n geslaagde track van The Light In You die terecht op de setlist staat in Tilburg. Het nummer verleidt met een druggy mid-tempo-beat en knipoogt met de zinsnede “Am I the only lonely boy to ever walk in Central Park naar “The Only Living Boy In New York” van Simon & Garfunkel én naar “One Lonely Boy” dat Paul Simon schreef na de split van het duo.
“Zo’n telefoontje waarbij je op voorhand weet dat er verschrikkelijks nieuws zal volgen.” Met die inleidende woorden gaf Donahue aan dat het optreden van Mercury Rev op Incubate ook geschikt was voor een eerbetoon aan hun betreurde vriend Mark Linkous. “Zijn overlijden heeft me diep geraakt. Hij heeft iets heel stoms gedaan door zichzelf van kant te maken”, vervolgt Donahue. Waarop band en orkest een heel waardige versie van “Sea Of Teeth” van Sparklehorse (kippenvel, opnieuw!) inzetten. “Mark had de distortion op de violen wellicht geweldig gevonden”, merkt Donahue nadien terecht op.
“The Dark Is Rising” is de voor de hand liggende afsluiter van het concert. Een beter bombastisch orgelpunt had Mercury Rev niet kunnen verzinnen. Hhet anthem van op All Is Dream, roept de sfeer op van overweldigende John Barry-soundtracks. In Tilburg gaat Donahue er nog wat extra over door op een stoeltje te gaan staan en wild gesticulerend met een nepzwaard het orkest nog wat extra te dirigeren/motiveren. Heerlijk!
Na afloop is er naast blijdschap omwille van een beklijvend concert ook het besef dat we Mercury Rev wellicht nooit meer in een bezetting met orkest aan het werk zullen zien. Te dure productiekost om mee te toeren, meneer. Jammer, want de breedvoerige, filmische en weids gearrangeerde psychedelische muziek van Mercury Rev leent zich uitstekend tot bewerkingen met een volledig orkest. De groep twijfelde dan ook geen seconde toen Incubate met het niet alledaagse voorstel op de proppen kwam. “Niet om zoals Guns n’ Roses op een patserige manier nog meer power tentoon te spreiden”, vertrouwt Donahue toe aan het publiek. “Maar omdat het echt wel een droom was ooit eens met een orkest te mogen spelen.” Gelijk heeft hij: wie een nummer schrijft, wordt gezien als een songwriter. Wie zijn songs mee laat uitvoeren door een filharmonisch orkest, is een componist, en staat bijgevolg hoger op de ladder.
Alles leek volbracht. Het optreden van Mercury Rev was, net als de show van Patti Smith op Werchter, zo’n concert waarbij je na afloop het gevoel hebt dat andere muziek geen zin meer heeft omdat niets dit nog kan overtreffen. Maar omdat muziek nu eenmaal een reis is die nooit eindigt, de volgende dag toch maar mooi het vernieuwde Leffingeleuren bezocht. En Mercury Rev (zonder orkest) op 8 november in de Botanique (in de Orangerie) aangestipt in de agenda, natuurlijk.
