23 jaar voordat Nicolas Cage een van meest legendarisch over de top-vertolkingen uit zijn – op dat vlak althans – indrukwekkende carrière gaf in de remake (allemaal samen: “HOW DID IT GET BURNED?!!”), werd de originele Wicker Man losgelaten op een nietsvermoedend publiek. Nietsvermoedend, omdat de prent zo bizar is – deels horrorfilm, deels satire op de seksuele revolutie, deels musical – dat geen mens op voorhand van dichtbij of veraf kon inschatten wat hij te zien zou krijgen. Maar ook op een pijnlijke manier nietsvermoedend omdat de film door zijn eigen producent, Michael Deeley, eerst met 12 minuten werd ingekort, en daarna werd begraven in een double bill met Don’t Look Now.
Deeley had namelijk de leiding over studio British Lion Film Corporation overgenomen terwijl The Wicker Man al in productie was. Zoals dat vaak gebeurt bij verschuivingen op directieniveau, wilde hij aantonen dat de projecten die zijn voorganger nog op de rails had gezet niet deugden, en hij deed er dan ook alles aan om The Wicker Man te kelderen. Het waren acteur Christopher Lee en B-filmproducent Roger Corman die de film uiteindelijk wisten te redden. Lee beschouwde The Wicker Man als een van zijn beste films en lobbyde om de prent in zijn oorspronkelijke versie tot bij het publiek te krijgen. Roger Corman was op de een of andere manier in het bezit gekomen van een volledige print van de originele film, en zo werd het mogelijk om The Wicker Man te restaureren. De meeste dvd-edities van de film bieden nu standaard een keuze tussen de director’s cut en de theatrical cut – hoewel er ook nog een derde cut beschikbaar is, langer dan de bioscoopversie en korter dan de director’s cut, maar wél met beelden die in geen van de beide andere edities te zien zijn. Het is ingewikkeld.
De ontstaansgeschiedenis van deze cultfilm is dus eigenlijk al even boeiend als de film zelf – en wie daar zin in heeft, kan nog veel meer verhalen ontdekken: Britt Ekland die zich kwaad maakte omdat ze vond dat haar body double een te dikke kont had en ga zo maar door. Maar onder dat alles schuilt nog altijd een intelligente, verrassend geestige suspense-film die zich niet op een enkel genre of een bepaalde stijl laat vastpinnen. Oké, hij neigt sporadisch naar het absurde en het is soms moeilijk om in te schatten wanneer de film bewust grappig is en wanneer per ongeluk. Maar dat kan dan ook wel eens gebeuren wanneer je risico’s durft te nemen met je film. The Wicker Man staat bol van de gedurfde keuzes.
De plot draait rond de puriteinse, extreem gelovige en zelfs maagdelijke (hij wacht tot hij getrouwd is) politie-inspecteur Howie (Edward Woodward), die naar het afgezonderde eilandje Summerisle wordt gestuurd om de verdwijning van een jong meisje te onderzoeken. De eilandbewoners zijn vriendelijk aan de oppervlakte, maar tegelijk is het duidelijk dat ze de aanwezigheid van buitenstaanders niet waarderen. Terwijl Howie het lot van het meisje onderzoekt, maakt hij ook kennis met hun vrijgevochten manier van leven, die bol staat van de folklore: seks wordt niet alleen openlijk besproken maar vaak ook en pleine publique bedreven en heidense rituelen zijn de orde van de dag. De conservatieve inspecteur krijgt het dan ook al snel moeilijk: hij voelt zich langs alle kanten bedreigd, maar kan ondertussen niet ontkennen dat zijn kraag behoorlijk begint te spannen bij de avances van de wulpse dochter van de herbergier (Britt Ekland).
The Wicker Man, uitgebracht in 1973, is absoluut een product van zijn tijd: de swinging sixties waren afgelopen, het land zat in een zware economische depressie en de mensen maakten dan ook een voorspelbare bocht in de richting van het conservatisme – op economisch, maar ook op moreel en seksueel vlak. De heersende ethiek concentreerde zich vooral op werken, je steentje bijdragen en verder niet klagen en vooral “normaal doen”. Dat is het conflict waar The Wicker Man fundamenteel rond draait: het establishment dat in botsing komt met een seksueel gelibereerde subcultuur en daar niet mee om kan. In de praktijk neemt dat de vorm aan van een clash tussen twee religies: het strikte Church of England-christendom van Howie en het heidense geloof van het dorp. Hoe meer Howie zich in een hoek gedreven voelt door de dorpsbewoners, hoe meer hij teruggrijpt naar de rituelen van zijn eigen geloof: bidden, crucifixen gebruiken, kruisjes maken. Maar hij vindt er minder en minder steun in.
Regisseur Robin Hardy en scenarist Anthony Schaffer smijten op een gewaagde manier verschillende genres in een blender: de voornaamste plotlijn is een traditionele whodunit. De manier waarop de dreiging subtiel wordt opgevoerd, doet denken aan een – weliswaar erg ingehouden – horrorfilm. Maar tegelijk zit er ook enorm veel humor in, én een aantal liedjes. Als volwaardig heidense gemeenschap, neemt muziek namelijk een belangrijke plaats in in de rituelen van Summerisle, wat betekent dat Christopher Lee, die Lord Summerisle speelt, de bestuurder van het eiland, naar het einde toe plots een liedje mag zingen terwijl de climax van de film zich voltrekt.
Die combinatie van elementen is absoluut ballsy, ook al pakt ze dan niet altijd even goed uit. De plotse toonwisselingen zorgen er voor dat het moeilijk is om je helemaal te laten meeslepen door het verhaal en nee, u bent helemaal geen kinderachtige puber als u onwillekeurig eens gniffelt bij de naakte lustdans van Britt Ekland.
Maar toch bezit The Wicker Man een zonderling sfeertje dat gaandeweg onder je huid kruipt. De acteerprestaties zijn perfect gemoduleerd – vooral die van Edward Woodward als verontwaardigde, diep in het kruis getaste katholiek en die van Christopher Lee, de onheilspellende gladheid zelve als Lord Summerisle. De laatste twintig minuten zijn bovendien een schoolvoorbeeld van zorgvuldig opgebouwde spanning die tot een werkelijk groteske finale leidt – een finale die strikt genomen dezelfde is als die van de Nicolas Cage-remake, maar tegelijk volledig anders. In de editie van 2006 was dat einde pure, lachwekkende camp. Hier is dezelfde plotwending oprecht gruwelijk.
The Wicker Man is geïnspireerde en gepassioneerde cinema – oké, er wordt misschien vanalles op een hoop gesmeten dat niet echt samen hoort, maar het is een prachtige kettingbotsing van stijlen en genres die in zijn onvolmaaktheid eindeloos interessant is.