Als je mij dertien jaar geleden had verteld dat ik Midden-Aarde ooit beu zou zijn, had ik waarschijnlijk eens goed gelachen. Maar kijk nu, de voornaamste reden waarom ik naar The Hobbit: The Battle of Five Armies ben gaan kijken, is om volledig van Midden-Aarde af te zijn – een tripje dat in totaal twee trilogieën in beslag heeft genomen, goed voor meer dan 17 uur film.
Als alle films het niveau van The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring (2001) hadden kunnen aanhouden, hadden dat een erg aangename 17 uur kunnen zijn. Maar het niveau ging al in de eerste trilogie van “uitstekend” (deel 1) naar “degelijk” (deel 3), en kelderde vervolgens pijlsnel toen Peter Jackson twee jaar geleden de eerste The Hobbit in de zalen dropte. Nu The Battle of Five Armies de boel besluit, ben je Midden-Aarde niet alleen ongelooflijk beu, maar ben je verdorie opgelucht dat je eindelijk weer uit het ooit o zo wonderlijke universum van J.R.R. Tolkien weg kan.
Even opfrissen: aan het einde van de tweede The Hobbit waren Bilbo (Martin Freeman) en het Dwergen-gezelschap onder leiding van Thorin (Richard Armitage) de Lonely Mountain binnengedrongen, waar ze de draak Smaug (stem van Benedict Cumberbatch) flink pissig hebben gemaakt. Aan het begin van dit derde deel koelt die zijn woede op Lake Town, het mensenstadje aan de voet van de berg. Smaugs schubbenpantser is zo goed als ondoordringbaar, maar gelukkig heeft Bard (Luke Evans) nog een gigantische zwarte pijl liggen die een zwakke plek op Smaugs lichaam wel kan doorboren. Smaug ligt tegen de vlakte, Bard krijgt de bijnaam de Drakendoder, maar Lake Town ligt in puin. Bard gaat vergoeding zoeken bij Thorin, maar die is nogal hebberig en weigert ook maar één munt van zijn schat af te staan. Ook niet aan de Woudelfen van Thranduil (Lee Pace), die daar niet mee kunnen lachen. Een oorlog tussen Dwergen, Mensen en Elfen dringt zich op, tot ook de Orks van Azog zich met de boel gaan moeien.
Eerst even het goede nieuws: de wraaktocht van Smaug is één van de betere sequenties in de hele trilogie. Dat komt omdat brandende steden altijd wel indrukwekkend zijn, zeker als er een grote vuurspuwende draak overheen vliegt. Maar het komt ook omdat het een passage is met betrekkelijk weinig dialoog; er wordt snel gemonteerd om de chaos weer te geven, en doordat de shots niet al te lang duren, valt het minder hard op dat ze volledig uit de computer komen gerold. Bovendien levert Luke Evans een van de betere prestaties uit de film: hij voelt het beste de toon van zijn personage aan, en komt het beste weg met zijn pseudo-historische heldenstreken.
Dan nu het slechte nieuws: die passage vormt slechts de proloog van de film. De overige twee uur bestaan uit één grote veldslag, en het is er eentje van het type dat we inmiddels al te vaak hebben gezien – denk even aan Helmsdiep, Pelennor Fields of zowat alle oorlogsscènes uit films als Troy, 300, Kingdom of Heaven en ga zo nog maar even door. Jackson houdt zich andermaal niet in, begint een persoonlijke kruistocht tegen de spreuk less is more en gaat in de plaats daarvan voor veel meer, veel groter, en veel bombastischer.
Dat uit zich onder meer in een overdaad aan mini-verhaallijnen, waarvan Jackson er nauwelijks één onder controle kan houden. Iedereen heeft z’n eigen motieven om The Lonely Mountain te willen veroveren: Thranduil wil de Elfenjuwelen die er liggen, Bard wil een vergoeding voor het puin, Thorin wil de Arkensteen (weet je nog?), Sauron (ja ja, hij is weer van de partij) en zijn Orks willen de berg omwille van de strategische ligging. Maar al die beweegredenen worden gewoon even mondeling meegedeeld, en lijken vaak erg arbitrair, waardoor de personages nauwelijks geloofwaardig zijn en de oorlog overkomt als een akkefietje. Een akkefietje van een volle twee uur, maar toch: een akkefietje.
Verhalen afronden, daar is Jackson ook niet in geïnteresseerd. Er zit één bijzonder weinig ter zake doende scène in waarin Saruman (Christopher Lee), Elrond (Hugo Weaving) en Galadriel (Cate Blanchett) het opnemen tegen Sauron en zijn Nazgûl. Een opbouw naar die scène krijgen we niet, consequenties evenmin. Dat heet dan overbodig zijn. Ook hoe het met Bard en zijn familie afloopt krijg je niet te zien: wanneer de geallieerden (Elfen, Dwergen, Mensen) het onderspit dreigen te delven tegen de Orks, komen de Adelaars, Midden-Aardes eigen deus ex machina, aangevlogen, en moeten we er maar vanuit gaan dat de Orks er het bijltje bij neerleggen. Bard, één van de hoofdpersonages uit de film, verdwijnt gewoon.
Waar Jackson vooral in geïnteresseerd lijkt, is het bewaren van de analogie met The Lord of the Rings. Wanneer Bilbo mithril cadeau krijgt, wordt daar lang bij stilgestaan, want de kijker moet even terugdenken aan hetzelfde moment in The Fellowship.Legolas (Orlando Bloom) mag weer z’n over-the-top-stunts uithalen: meevliegen met een buitenmaatse vleermuis, een toren slopen om die vervolgens als loopbrug te gebruiken, en van vallende stenen een handig trapje maken. Op het einde krijgt hij de opdracht om een Doler te zoeken, die bekend staat als Stapper: in het boek wordt daar met geen woord over gerept, maar het sluit mooi aan bij LOTR. (Maar niet heus: de freaks weten dat Aragorn slechts 10 jaar oud was toen de Battle of Five Armies werd uitgevochten). En helemaal aan het einde krijgt de oude Bilbo (Ian Holm) bezoek van Gandalf (Ian McKellen) op z’n 111de verjaardag.
Iemand (maar wij niet) zou ook eens een paper moeten schrijven over de analogie tussen de personages: Bard, held en koning tegen wil en dank, is de Aragorn van deze trilogie; met Tauriel (Evangeline Lilly) hebben we hier ook een Arwen; en de manier waarop Thorin hebzuchtig wordt door de invloed van de Arkensteen, doet wel érg hard denken aan de Ring die Boromir corrumpeert.
Soit, we zouden nog even kunnen doorgaan over de nog steeds overdreven digitale en bijzonder lelijke look van The Hobbit-trilogie of over de vraag waarom Jackson elke stem met zijn computer lijkt te bewerken, maar dat gaan we niet doen. Na dertien jaar vinden wij het immers hoog tijd om terug te keren uit Midden-Aarde.
