Er is geen excuus voor: deze laatste van Lukas Moodysson is er
ééntje die we gemist hebben in de cinema. En nu onze plaatselijke
videoboer hem eindelijk in huis heeft gehaald en we hem toch hebben
kunnen zien, is dat plotseling eens zo jammer geworden, want ‘Lilja
4-Ever’ is een zeer mooie prent. Zo eentje die al z’n
onvolkomenheden overstijgt om toch onder uw huid te gaan zitten,
waar u drie dagen later nog eens even aan terugdenkt, waarna er
plots een koude rilling over uw ruggengraat loopt. Zo’n film.
Waar Moodysson zich met ‘Fucking Amal’ nog een voorzichtige
optimist toonde, iemand die geloofde in het goede in de mens, is
dat mooie liedje met ‘Lilja 4-Ever’ definitief uit. De wereld is
een tranendal, en we zullen het geweten hebben. Oksana Akinshina
(probeer dié naam maar eens uit te spreken als u dronken bent),
speelt Lilja, een zestienjarig meisje dat een troosteloos leven
slijt in een verwaarloosde voorstedelijke wijk in de ex-Sovjetunie.
Haar moeder heeft via een vriend een ticket richting Amerika weten
te versieren, en ze vertrekt, onder de belofte dat ze Lilja zo snel
mogelijk zal laten overkomen. Het meisje blijft alleen achter, in
een krot van een flat, spelend in het vuilnis op straat. Er komt
geen nieuws van haar moeder, en na een tijdje wordt het duidelijk
dat Lilja voorgoed is achtergelaten.
Om aan geld te komen, waagt ze zich voorzichtig in de
prostitutie, tot ze Andrei leert kennen – een vlotte, sympathieke
jongeman die beweert haar mee te willen nemen naar Zweden. Lilja
denkt het geluk gevonden te hebben – een vriend, een toekomst in
een ander land – maar eens ze in Zweden is aangekomen, begint haar
ellende pas echt.
Een aantal weken voordat ik ‘Lilja 4-Ever’ zag, had ik gekeken
naar een reportage op tv over meisjes uit het Oostblok die nu in
het westen aan de kost moesten komen als prostituée – de meesten
nog maar in hun tienerjaren, geen van hen met enige perspectieven
buiten het tippelen. Eén van hen was me bijgebleven als iemand die
ten alle koste de indruk wilde wekken dat ze het best naar haar zin
had in haar leven – ze lachte, beweerde dat ze nu, dankzij haar
job, meer geld verdiende dan ze kon uitgeven: zie mij hier zitten,
ik heb alles dat ik wil. Maar toen was ze klaar met spreken, en in
plaats van meteen te cutten naar een ander beeld, bleef het meisje
nog heel even in beeld. Stil, de vraag was beantwoord. En op dat
moment zag je haar gezicht veranderen. De glimlach verdween, en ik
zou kunnen zweren dat er iets veranderde in de blik in haar ogen.
‘Lilja 4-Ever’ gaat in essentie over wat er schuilgaat achter zo’n
blik, achter zo’n mond die plots niet meer glimlacht. De sociale
relevantie van de film zal voor zichzelf spreken voor iedereen die
wel eens een krant openslaat, of een grootstad bezoekt en de moeite
doet om eens een paar straten om te lopen langs de minder
aantrekkelijke buurten. In de eerste plaats is de film waardevol om
precies die reden: Moodysson plakt hier een zeer menselijk gezicht
op de problematiek.
Dat houdt in dat ‘Lilja 4-Ever’ een intens deprimerende film is:
het hoofdpersonage wordt verraden door zowat alle andere karakters
waarin ze aanvankelijk haar vertrouwen stelde, wordt herhaaldelijk
verkracht en geminacht door iedereen. Zelfs wanneer ze om hulp gaat
vragen bij een tante, krijgt ze geen ander advies dan “te doen
zoals je moeder: ga naar de stad en ga met je benen wijd”. En
Moodysson is niet tevreden totdat hij u heeft doen aanvoelen wat
Lilja allemaal moet doormaken: de seksscènes tussen haar en een
ontelbaar aantal klanten, wordt gefilmd vanuit haar standpunt, de
beukende, zwetende gezichten van de mannen boven haar. Of anders
keert de regisseur keer op keer terug naar close-ups van Lilja
zelf. Het resultaat is weinig subtiel, maar bijzonder effectief: of
je wil of niet, je zult je identificeren met Lilja, je zùlt voelen
wat zij voelt.
Dat alles wil echter niet zeggen dat ‘Lilja 4-Ever’ een perfecte
film is. Eigenlijk is het opmerkelijk hoeveel oppervlakkige fouten
Moodysson weet te overwinnen om toch nog met een indrukwekkende
film voor de dag te komen. Zo weet de regisseur het vals sentiment
niet altijd te ontwijken – het vertrek van haar moeder krijgt
achteraf een extra dimensie (heeft zij hetzelfde lot ondergaan als
Lilja in Zweden?), maar op het moment zelf wordt het schaamteloos
uitgebuit, met een slow-motion sequens waarin Lilja, begeleid door
een strijkorkest, huilend in de modder valt. Later in de film keert
een overleden personage terug in een aantal droomsequensen,
voorzien van vleugeltjes (!), wat een ongewild komisch effect
heeft.
Maar dat neemt niets weg van de kracht die uitstraalt van
Moodyssons film. Akinshina, die later dit jaar in de
Nederlands-Belgische coproductie ‘Het Zuiden’ zal meespelen, is
perfect in de hoofdrol, en weet met een minimum aan moeite een
maximum aan emotie op te roepen. Let bijvoorbeeld op een aantal
prachtige scènes waarin ze terugkeert naar haar luizig kamertje na
een nacht met een al dan niet gewelddadige hoerenloper, en
plaatsneemt voor een heiligenportret om te bidden. In een andere
film had dit onvoorstelbaar melig kunnen zijn, een overduidelijk
geforceerd filmmoment, maar hier wordt zo oprecht gespeeld, dat het
vrijwel onmogelijk wordt om er niet in te geloven. Onder make-up en
de miserie, blijven we in Lilja altijd een kind herkennen, en dat
is belangrijk, omdat het ons toelaat altijd te blijven onthouden
wat er hier verloren gaat.
‘Lilja 4-Ever’ heeft hier en daar mankementen in de dramatische
mechaniek die het verhaal ondersteunt, maar slaat behoorlijk hard
toe op een emotioneel niveau. Een aanrader.
