In onze reeks geweldige films uit het verleden, ditmaal deze
klassieker van Sidney Lumet uit 1957. ’12 Angry Men’ is nog steeds
één van de meest opmerkelijke films ooit gemaakt – een nauwelijks
negentig minuten durend, in contrastrijk zwart-wit gefilmd drama
over twaalf pratende, soms schreeuwende mannen in een kamer, die er
niet alleen in slaagt om onze aandacht vast te houden, maar zelfs
om behoorlijk spannend te worden tegen het einde.
De plot is kinderlijk simpel: een tiener wordt beschuldigd van
de moord op zijn eigen vader. We zien de juryleden de beraadkamer
binnenkomen – twaalf verschillende persoonlijkheden, sommigen jong,
sommigen oud, sommigen welgesteld, sommigen arm. Aanvankelijk
schijnt er weinig twijfel te bestaan over de schuld van de jongen
en het overleg van de mannen belooft snel afgelopen te zijn – iets
waar niemand rouwig om is, aangezien het de warmste dag van het
jaar is en de ventilator in de kamer niet werkt. De juryleden zijn
kregelig, ze hebben hun leven op pauze moeten zetten voor het
proces, het is warm, ze hebben plannen, ze willen naar huis. Maar
dan komt de stemming, en terwijl elf van hen voor “schuldig”
stemmen, is er één persoon die het daar niet mee eens is. Jurylid
nummer acht (Henry Fonda), gaat op zijn gevoel af dat er iets niet
klopt met de zaak en probeert zijn collega’s daarvan te
overtuigen.
’12 Angry Men’ is in de eerste plaats hét prototype voor de
“huis clos”, het kamerdrama dat zich achter gesloten deuren
afspeelt. In essentie zou je gewoon de hele tekst van de film
kunnen overnemen en er zonder enige verandering een toneelstuk van
maken. Voor Lumet was dit zijn eerste film, en wàt een debuut.
Visueel houdt hij het simpel, met lange shots die de acteurs de
gelegenheid geven om hun prestaties natuurlijk op te bouwen, zonder
dat ze voor elk zinnetje opnieuw moeten beginnen. Voor
verschillende scènes werkte Lumet trouwens met twee camera’s, om
achteraf een zekere keuze te hebben in de montagekamer, en dat was
een goede beslissing – aangezien dit een film is die van begin tot
eind gedomineerd wordt door de acteerprestaties, moet de regie ook
in het teken daarvan staan. Uiteindelijk kijken we anderhalf uur
lang naar een stel pratende kerels, iets anders is er niet. Naar
het einde toe ging Lumet wel andere lenzen gebruiken, die de
achtergronden dichterbij leken te brengen om een verhoogd gevoel
van claustrofobie te veroorzaken – de enige opvallende visuele truc
in de film, en die staat dan nog helemaal in het teken van het
verhaal, en de emotionele impact ervan.
Inhoudelijk is ’12 Angry Men’ een zeer hoopvolle ode aan de
democratie, een schijnbaar oprechte uitdrukking van geloof, niet
zozeer in het systeem, als wel in de individuen die ervoor zorgen
dat het systeem kan werken. Wat Lumet en schrijver Reginald Rose
hier willen aantonen, is schijnbaar dat het de plicht is van elk
individueel mens om erop toe te zien dat het recht gediend wordt,
dat we allemaal op onze eigen manier een rechtvaardige wereld
moeten creëren, simpelweg door ons fatsoen en ons gezond verstand
te laten spreken, in plaats van vooroordelen of persoonlijke
emoties.
Klinkt dat enigszins naïef? Misschien, maar goed, dat heb je dan
weer met films van ’57, en bovendien wordt die thematiek zeer
voorzichtig in de film aangekaart – het blijft de subtext van een
film die ook op een zeer oppervlakkig niveau gewoon een leuke,
suspensevolle prent blijft om naar te kijken. Maar die extra laag
is wel aanwezig, en wordt zeer goed duidelijk gemaakt door de
manier waarop de personages worden getekend. Neem bijvoorbeeld
jurylid nummer drie, gespeeld door Lee J. Cobb, een grote beer van
een acteur, die met de hele film gaat lopen. Zijn personage is
aanvankelijk zeer redelijk en rationeel in zijn veroordeling van de
verdachte – hij heeft geen enkele reden om te twijfelen aan de
schuld van de jongen. Maar naarmate er meer en meer tegenargumenten
worden geboden, gaan zijn motieven steeds twijfelachtiger lijken,
en uiteindelijk moet hij zelf toegeven, in een scène die
ontzagwekkend is om naar te kijken dankzij de intensiteit die Cobb
aan de dag legt, dat hij gewoon een verbitterde vader is die zijn
eigen zoon niet kan vergeven. Dat soort van zaken spelen ook mee in
een democratisch systeem, lijkt Lumet ons te willen zeggen, en daar
moeten we ons boven kunnen verheffen. Het feit dat Cobb hier
uiteindelijk in slaagt, is een zeer hoopvol teken.
Andere vooroordelen komen ook boven: de beschuldigde komt van
een arme buurt, en iedereen weet toch dat die jongeren niet deugen,
dat ze liegen? Er is zelfs één jurylid die gewoon met de wind
meedraait omdat hij een baseballmatch niet wil missen.
Op die manier krijgen we een doorsnede van de Amerikaanse
samenleving: mensen van alle leeftijden, hooggeschoold of
laaggeschoold, zakenman of gevoelsmens, arm of rijk – er is zelfs
een immigrant aanwezig onder het stel. Het enige dat we echt missen
in het gezelschap is een vrouw – ik weet niet of vrouwen tot jury’s
in moordzaken werden toegelaten op dat moment, maar dat zou
eventueel een verklaring kunnen zijn voor hun afwezigheid hier. Ik
kan mij niet echt voorstellen dat een film met een dergelijke
politieke agenda bewust vrouwen zou weglaten.
Het doet er niet toe wie ze zijn, vandaar dat ze ook geen namen
krijgen, maar enkel hun nummer in de jury als referentiepunt
toegewezen krijgen. Zij zijn de naamloze leden van het volk, die
zijn opgeroepen om hun plicht te doen, of ze nu willen of niet. En
in deze film werkt het systeem, enkel omdat iedereen in de jury op
zichzelf besloot om er zich voor in te zetten dat het zou werken.
Dat is de optimistische boodschap van ’12 Angry Men’, een film die
nog steeds van de eerste tot de laatste minuut fascinerend is om
naar te kijken. Het element van de misdaad is vrijwel irrelevant –
ten slotte komen we nooit te weten wie nu eigenlijk de moord heeft
gepleegd, en misschien was het zelfs de jongen wel. Maar het punt
is dat de jury haar werk heeft gedaan. De suspense in ’12 Angry
Men’ – en die suspense is er – komt volledig voort vanuit de
personages, hun karakters en hun reacties op elkaar. Het resultaat
was één van de hoogtepunten uit de filmgeschiedenis.
