86 min. / F
De jeugd van tegenwoordig gaat finaal naar de
verdommenis. Je hoort het overal zeggen door Dany Verstraetens
allerhande: ze roken meer, ze drinken meer, ze nemen meer drugs en
ze beginnen ook steeds vroeger aan seks. Voor die eerste drie
probeert men te pas en te onpas al eens een film te beschuldigen:
‘Trainspotting’ werd in zijn tijd
beschuldigd van het promoten van druggebruik, en ‘Titanic’, of all movies, kreeg de
“Hack-ademy award” in Amerika omdat tabaksconsumptie erin wordt
aangeprezen.
Maar één ding waar je onze filmmakers niet op kunt terechtwijzen,
is het promoten van seks. Want meer dan ooit is seks de laatste
jaren in elke film die zichzelf serieus neemt, verworden tot een
absolute kloteklus (m’excuse le mot), die meer met pijn, angst en
dood te maken heeft dan met genot, lust of – God verhoede –
liefde.
Zo ook in het Franse ‘A Ma Soeur!’ Het uitroepteken achter de titel
staat ook zo op de beginaftiteling, dus neem ik ze maar over. Ze
typeert de film ook wel een beetje – dit is een prent die z’n
standpunten uitschreeuwt op zo’n hoog volume dat je al heel goed
moet opletten om op te merken dat hij eigenlijk niet al te veel te
vertellen hééft.
Anaïs Reboux speelt Anaïs, een dik twaalfjarig meisje dat samen met
haar ouders en haar aantrekkelijke, 15-jarige zus Elena op vakantie
gaat op een camping. Vanaf het begin is het duidelijk dat dit niet
bepaald de familie Walton is waar we terecht zijn gekomen – of
zelfs de familie Simpson, wat dat betreft. Vader is uitsluitend
bezig met zijn zaken, haat vakanties, en neemt de eerste de beste
gelegenheid om terug naar huis te keren, zodat hij een zakelijke
crisis kan oplossen. Als kijker krijg je de indruk dat hij
misschien beter eerst zijn familiale crisis zou aanpakken. Moeder,
ondertussen, verveelt zich duidelijk te pletter, en we zien haar de
hele film lang de ene sigaret na de andere aansteken, terwijl ze
ligt te zonnebaden, een tijdschrift te lezen of gewoon niks zit te
doen.
Anaïs en Elena blijven grotendeels op zichzelf aangewezen, en een
sterk punt in de film is de relatie zoals die tussen hen wordt
getekend. Elena zeult Anaïs overal mee naartoe als een blok aan
haar been – het jongere, dikke zusje dat in de schaduw leeft van
haar glamoureuze oudere zus. Ze slingeren elkaar verwijten naar het
hoofd, maar wanneer het erop aan komt, zijn ze ook in staat om op
een heel intieme manier met elkaar te praten.
We horen de meisjes praten over jongens, en hun standpunten
tegenover seks – Elena, schijnbaar ouder en wijzer, is bang voor
seks en heeft nog steeds de romantische notie dat haar eerste keer
speciaal moet zijn, met een jongen van wie ze echt houdt. Anaïs is
veel realistischer, en houdt er een nogal cynische mentaliteit op
na: haar eerste keer moet volslagen liefdeloos zijn, een
formaliteit die uit de weg moet worden geholpen, zodat ze daarna
kan doen wat ze wil.
Tijdens de vakantie ontmoet Elena Fernando, een Italiaanse student
rechten, die haar precies vertelt wat ze wil horen. Een verstandig
meisje had voldoende geweten op het moment dat Fernando zei dat hij
advocaat wilde worden, maar Elena is geen verstandig meisje. Hij
verleidt haar met alle clichés uit het boekje en enkele die er
dringend in moeten worden geschreven, en pleegt zelfs emotionele
chantage door seksuele diensten gelijk te stellen aan liefde – als
je van me houdt, dan doe je dit voor me. Dit alles gebeurt in een
twintig minuten durende sequentie, die schitterend gespeeld en
geregisseerd is, en als het ware op zichzelf kan staan als een
klein toneelstukje binnen de film. Je draait nogal ongemakkelijk in
je stoel als je ernaar kijkt omdat het zo echt is, maar dat is dan
ook de bedoeling.
Als publiek zien we hoe hypocriet Fernando wel is, maar Elena ziet
het niet – of wil het niet zien, omdat ze zelf ook nieuwsgierig is,
en enkel een excuus zoekt om te experimenteren. Anaïs, die doet
alsof ze slaapt terwijl ze luistert naar het nachtelijke gesteun en
gekreun van haar zus en diens amant, weet zichtbaar wél beter, en
we zien haar stilletjes huilen – niet omdat ze hoort dat Elena pijn
heeft, maar omdat ze het zélf zou willen zijn.
Catherine Breillat maakte eerder films als ‘Romance X’, waarin ze
haar fascinatie met de mentale en fysieke aspecten van seks al
uitgebreid tentoon stelde – in het universum van Breillat is er
geen sprake van vrijen, maar van neuken, een lichamelijke daad die
oorzaak is van pijn en lijden, en geen barst te maken heeft met
plezier of genot. Liefde lijkt niet te bestaan in de wereld die ze
in haar films oproept, het is de leugen waarmee jongens meisjes in
bed praten. Seks is een gewelddaad, die enkel emotionele en fysieke
pijn kan veroorzaken.
Hypocrisie vervangt hier wat voor liefde moet doorgaan – Fernando
geeft Elena een ring als bewijs van liefde, maar enkele scènes
later komt zijn woedende moeder de ring terugeisen. Het ding maakte
deel uit van een collectie juwelen die ze zelf had gekregen van
leugenachtige, hypocriete mannen. Zo zie je maar weer.
Ook binnen het gezien van Anaïs en Elena zien we die hypocrisie
opduiken – de kilte tussen de ouders en hun kinderen is zo groot,
dat we bijna ademwolkjes naar het plafond zien opstijgen. Voor
vader zijn zijn kinderen een lastige bijkomstigheid die tijd
wegvreten uit zijn overvolle agenda, voor moeder zijn ze gewoon
lastig – ze storen bij het roken, veronderstel ik. Wanneer Elena
zich dan onnadenkend overgeeft aan schofterige jongens en Anaïs
zich uitleeft in vraatzucht, wiens schuld is dat dan?
De relaties binnen dat gezin zijn vaak volslagen harteloos, en het
is dan ook deze koelte binnen de film die het langst blijft hangen.
Dat Fernando een schoft zal blijken te zijn, zien we al van een
kilometer afstand aankomen, maar binnen de vertrouwde structuur van
een familie, verwachten we liefde en steun. De enige liefde en
steun die we te zien krijgen, is echter die tussen de beide
meisjes, maar tijdens de loop van de film, komt Fernando daar dan
nog tussen. Met als gevolg dat we Anaïs ietwat schuldig over een
banana split naar haar zoenende zus zien kijken. Niets is zo zielig
als een dik meisje dat ijsroom zit te schrokken. Oké, misschien één
ding: een dik meisje met een Superman T-shirt aan, maar dat is dan
ook alles.
Breillat geeft ons hier een stroom aan deprimerende situaties en
diep cynische conclusies. Het veelbesproken einde van de film is
choquerend en zeer bruusk – een donderslag bij heldere hemel – maar
het is wel toepassend voor de toon van de film. De misantrope
opmerkingen die Anaïs eerder maakte, worden één voor één bevestigd,
op een bepaalde manier krijgt ze haar wens. Maar tegen welke
prijs?
‘A Ma Soeur!’ is een harde film, en de vraag is maar in welke mate
het sensatiezucht is om Fernando uitgebreid een condoom aan te zien
trekken, om Elena bij elke gelegenheid volledig naakt te tonen en
vooral om dat gruwelijke einde te filmen. Het is niet dat Breillat
er niets mee wil vertellen, het is dat wàt ze te vertellen heeft,
geen enkele verlossende kwaliteit heeft. De mens is een
leugenachtig beest en seks is zowat het ergste dat je een ander
leugenachtig beest kunt aandoen. Dit is een film over de
vernietiging van schoonheid en onschuld, en dan nog blij zijn dat
dat gebeurd is ook.
Als kijker ben je van begin tot eind totaal gefascineerd, ook al
zijn er bepaalde dingen die je liever niet had gezien. Maar als je
het allemaal optelt, is het maar erg de vraag in welke mate het
doel de (wel zéér confronterende) middelen rechtvaardigt.
Het totale nihilisme van de film deed me soms aan ‘Fight Club’ denken, maar buiten het feit
dat die film op een veel groter budget werd gemaakt en dus visueel
veel indrukwekkender is, had ‘Fight
Club’ op het einde toch nog een soort van katharsis: Edward
Norton brak zichzelf fysiek en mentaal helemaal af om herboren te
worden (hij overwint Brad Pitt tenslotte) en verder te kunnen leven
met Helena Bonham-Carter. In ‘A Ma Soeur’ is er van een dergelijke
loutering geen sprake; wat overblijft is enkel het nihilisme.
Cinefielen moeten dit zeker gezien hebben, maar wees gewaarschuwd:
u zult achteraf een flinke borrel nodig hebben.
http://www.amasoeur.com/
