130 min. / F-AU
Seks in de film wordt tegenwoordig hoe langer hoe
eerlijker aangepakt, schijnt het. Lars Von Triers films ‘Breaking
The Waves’ en vooral ‘The Idiots’ verhulden zeer weinig, in Groot
Brittanië rookte Kerry Foxx een uitzonderlijke sigaar in ‘Intimacy’
en dan hebben we het nog niet gehad over wat de Fransen deden in de
porno-vermomd-als-drama-film ‘Baise Moi’. Dat geen van deze
ontwikkelingen vanuit de grote Amerikaanse filmindustrie afkomstig
zijn, hoeft nauwelijks te verbazen. Voornoemde films werden ginder
niet of enkel na vaak uitgebreide censurering uitgebracht, en
binnenlandse producties worden in de eerste plaats steeds minder
sexy en steeds meer gewelddadig.
Ondanks de reputatie die ‘La Pianiste’ sinds zijn verschijnen heeft
opgebouwd, is er in de film eigenlijk opvallend weinig te zien.
Zoals dat vaker het geval is, zit het evil weer in the eye of the
beholder: we denken dat we het gezien hebben, maar dat hebben we
niet. ‘La Pianiste’ werd pornografisch genoemd, choquerend en
vulgair. Van de drie kan ik me aansluiten bij “choquerend”.
Isabelle Huppert speelt de pianiste van de titel, een vrouw van in
de veertig die nog steeds bij haar moeder woont en zelfs met haar
in hetzelfde bed slaapt. Waar dat precies een teken van is, is een
vraag die door de hele film loopt als een equivalent van de meer
fundamentele vraag: wat mankeert dat mens eigenlijk?
Als pianolerares is ze ongenadig; we zien haar haar pupillen op de
vingers tikken en zelfs mentaal aanvallen met vernederende
commentaren. Haar blik blijft ijzig, haar emoties ofwel
onbestaande, ofwel diep verborgen onder haar uiterlijke
onbewogenheid.
Maar er is wel degelijk een andere kant aan haar karakter. Wanneer
de mensen uit haar dagelijks leven verdwenen zijn, bezoekt ze sex
shops, begluurt ze vrijende koppels in drive-ins en schept ze
genoegen in seksuele zelfverminking met een scheermesje. Dit
laatste leidt tot een scène die moeilijk is om naar te kijken maar
die, nuchter bekeken, niets toont. Het is de objectieve,
afstandelijke manier waarop regisseur Michael Haneke dit in beeld
zet die het zo schokkend maakt. De filmmaker blijft altijd smaakvol
in zijn enscenering, maar zoekt ook geen excuses voor het gedrag
van zijn personages, net zoals hij geen haast lijkt te hebben het
te verklaren. Het publiek wordt gemanipuleerd en voor je het weet
krijg je het gevoel alsof je alles wél in full close-up hebt
gezien.
Het één en ander lijkt haar voorliefde voor Schubert te verklaren,
de componist die naar het einde van z’n leven z’n verstand verloor.
Ook zij voelt zichzelf in een soort van waanzin wegglijden, en in
haar spiraal naar de verdoemmenis sleurt ze één van haar leerlingen
mee, gespeeld door Benoit Magimel. De jongen is gefascineerd door
de schijnbaar ongenaakbare oudere vrouw, maar is niet voorbereid op
de sadomasochistische fysieke en vooral mentale spelletjes die zij
wil spelen.
Seks is in ‘La Pianiste’ duidelijk geen plezierige bezigheid, maar
een bron van nooit aflatende frustraties die enkel gelucht kunnen
worden via pijn en vernedering. Dat dient u in ieder geval te weten
voor u eraan begint. De film dringt binnen in de psyche van een
emotioneel gestoorde vrouw, en dat is niet bepaald een lollige
plaats om te zijn. Maar hoewel bepaalde scènes soms moeilijk te
slikken zijn, vooral omdat onze fantasie afmaakt wat de regisseur
niet toont, is ‘La Pianiste’ toch een zeer lonende ervaring.
Kritikasters noemden de film tegelijk een exploitatiestuk – wat
niet klopt aangezien je tenslotte niets ziet – én op een fatale
manier emotieloos. Wat ook de bedoeling is; Huppert is hier
emotioneel totaal bevroren en vervreemd van zichzelf. De film drukt
dat stilistisch uit. En vind er dan maar van wat je wil, maar je
zúlt een mening hebben en de film zàl je veranderd hebben.
Een groot gedeelte van het werk wordt gedaan door de acteurs. De
kern van die groep wordt gevormd door het trio Huppert, Magimel en
Annie Girardot als de moeder, en hoewel het vooral Huppert is die
indruk maakt (je moet het als actrice maar doen om aan een met
sperma bevlekte kleenex te snuffelen zonder jezelf belachelijk te
maken), verdienen ook haar twee medespelers alle lof, gewoon omdat
ze zich niet laten omverwalsen. Wat voor emotionele link we dan
toch hebben met de personages, komt er door de acteurs, wat een
niet geringe prestatie is, gezien de structuur van de plot en de
stijl die Haneke er – geheel terecht, overigens – opplakt.
Commentaar op het einde lijkt mij dan wel weer gerechtvaardigd. Het
is best mogelijk dat een conventioneel einde voor een dergelijke
film onzinnig zou zijn, maar ook ik bleef met te veel vragen achter
om echt van een bevredigende ervaring te kunnen spreken. Wat jammer
is, maar toch geen reden mag zijn deze film te missen. Deprimerend,
choquerend en doodgewoon weird – maar ook, op zijn eigen manier,
indrukwekkend.