De natuur, een gebruiksinstrument? Wie nagaat hoe de mens zijn ecologische omgeving de voorbije decennia ge- en misbruikt, kan niet anders dan concluderen dat er een fundamentele wanverhouding ontstaan is tussen de mensheid en diens omringende fauna en flora. Een niet onlogische en toch zelden behandelde vraag is: waar komt het idee de natuur te kunnen onderwerpen precies vandaan? Historicus, journalist en – niet in het minst – denker Philipp Blom grasduint in de wereldgeschiedenis op zoek naar een antwoord.
Op zich is de vraag naar de vraag niet onbelangrijk: doet het er eigenlijk toe waar de disbalans tussen mens en omgeving vandaan komt, in het licht van de uitdagingen waar de wereldbevolking zich vandaag mee geconfronteerd ziet? Of met andere woorden: zijn er geen meer urgente katten te geselen? Het antwoord is even evident als lucide: enkel door de grond van onze gewortelde overtuigingen te begrijpen, kunnen die getransformeerd worden. En een dergelijke transformatie is essentieel, willen wij anders gaan handelen. Het doen is immers altijd geënt op een intuïtief denken en het zijn deze intuïties waar Blom onderzoek naar verricht, door ver terug te reizen in de tijd.
Hoewel het christendom een onmiskenbare stempel heeft gedrukt op het idee van menselijke suprematie en de katholieke theologie doorheen de eeuwen een vrijgeleide leek te bieden om dieren en landschappen massaal te koloniseren, houdt het voor Blom niet op bij de ontbolstering van het katholieke denken als gemakkelijke vijand. De schrijver gaat immers chronologisch te werk en begint een heel pak verder terug in de tijd. In de eeuwen voor het begin van de jaartelling moest de mens, om zich in steden te kunnen organiseren, een dwingelandij over de natuur ontwikkelen, haar naar zijn hand zetten. De eerste motieven voor wat later een totale, suïcidale onderwerping zou worden, waren in feite louter praktisch van aard: misoogsten kon men zich niet veroorloven en zo betekende bijvoorbeeld het uitwerken van irrigatie een eerste stap die, vele eeuwen later, tot de totale scheeftrekking zou leiden die vandaag helaas een gegeven geworden is.
Voor alle duidelijkheid: als historicus veroordeelt Blom het verleden niet, hij wil integendeel historische denkpatronen voor het voetlicht brengen. Daarbij heeft hij, als wijze verteller, niet zelden oog voor de kleine details en toevalligheden die de werkelijkheid zelfs na vele honderden jaren nog steeds kentekenen. Dit maakt de lectuur van De onderwerping prettig en verteerbaar, hoewel de inhoudelijke teneur in essentie ernstig is en het feitelijke tijdvak dat Blom integreert vele duizenden jaren bestrijkt. Als een volleerd meester neemt de schrijver zijn lezers op sleeptouw, waarbij ook de toon raak is: nooit blaast Blom hoog van de toren, steeds is zijn pen welwillend. Belerend heeft deze schrijver nog nooit geklonken, en dat is nu wederom niet het geval.
Toch is De onderwerping abstracter en hermetischer dan Bloms laatste, indrukwekkende titels. Zo helder als de schrijver zijn ideeën in Het grote wereldtoneel uiteen kon zetten, zo doorwrocht probeert Blom de filosofische traditie te betrekken op zijn thema, waardoor hij onvermijdelijk bij de gebreken van de taal zelf uitkomt. Met verwijzingen naar Michel Foucault en Bruno Latour wordt zijn denkoefening weliswaar erg modern, maar zijn hang naar een volledige thematische deconstructie staat in de afsluitende hoofdstukken de helderheid van het discours in de weg. Wat op het spel staat, Bloms vorige boek over het klimaat, vond op zijn beurt een meer dwingend ritme, daar waar De onderwerping meer van hoofdstuk naar hoofdstuk kabbelt en dus haast te vrijblijvend wegleest.
Hoewel interessant bedacht, prima gedocumenteerd en knap geschreven, is De onderwerping geen Blom grand cru. Is de vertaling van W. Hansen bij vlagen stug of heeft Blom zijn proza deze keer te weinig gepolijst om tot een boek te komen dat de weg naar én het hart én het hoofd feilloos vinden kon? In deze vraag ligt een finaal oordeel besloten: De onderwerping is hoogst lezenswaardig, maar niet onmisbaar zoals eerdere titels die Blom al aan de klimaatcrisis gewijd heeft.
