Heel zelden haalt fictie de realiteit in. Toen Enter Ghost enkele maanden geleden verscheen, wist nog niemand dat het vandaag bommen zou regenen op Palestina. Dat het Israëlisch-Palestijns conflict al jarenlang blijft smeulen, is evenwel genoegzaam bekend.
Gesitueerd aan controleposten, middenin de botsing tussen culturele en religieuze groeperingen, situeert Hammad een enscenering van Shakespeares Hamlet, waarbij het verscheurde titelpersonage een allegorie wordt voor wat Palestina te verduren krijgt. Een intellectueel hoogstandje waarmee de schrijfster de eeuwenoude literaire en theatrale traditie de 21ste eeuw binnen kegelt? Niets is minder waar: Geest komt op is een roman waarvan het kabbelend narratief niet kan verhullen dat Hammad de psychologische contouren van haar personages slechts in vage termen uittekent, overigens zonder diepzinnig met Shakespeares erfenis om te springen.
Enter ghost is de opvolger van The Parisian, het boek waarmee Isabella Hammad zichzelf vier jaar geleden als aanstormend jong geweld internationaal op de kaart zette. Haar portret van een getalenteerde jongeman die het woelige Midden-Oosten inruilt voor een Europa waarin hij slechts moeizaam voet aan wal krijgt, lijkt metaforisch voor de strubbelingen die migranten tot op vandaag ervaren. Hoewel ruim een eeuw het ‘toen’ van haar relaas en het ‘nu’ van het verschijnen van de roman scheiden, ligt de parallel tussen heden en verleden voor de hand.
Nog steeds zit Europa, ondanks haar gepropageerde tolerantie, gevangen in haar culturele, etnische en religieuze denkkaders. Dat dit thema Hammad aangaat, is evident: hoewel ze pendelt tussen Londen en New York, is ze haar Palestijnse roots verre van vergeten. Door haar werk expliciet in Palestina te situeren, neemt ze stelling omtrent het decennialange conflict tussen Israël en de plek waar haar wortels liggen. Toch resulteert dat niet in een ostentatief anti-Israëlisch of militant perspectief, wel integendeel: Geest komt op bevat nauwelijks expliciete ideologische polemiek, maar laat integendeel zien hoe de mensen die in de bezette gebieden wonen, zich handhaven conform de lokale noodzaak.
Als dit boek ergens indringend van getuigt, dan wel van de ongelijkheid en de treiterende pesterijen waaraan de organisatie van de gebieden de inwoners onderhevig maakt. Ellenlange files, het onvermogen te gaan en staan waar men wil, de constante vrees dat een bepaalde akte onmiddellijk als politiek statement zal gelezen worden en zich als dusdanig tegen het individu kan keren: onschuld lijkt niet te bestaan in de wereld zoals Hammad die kenschetst, en daarvoor kiest ze heel terecht het perspectief van een actrice die na jarenlange afwezigheid terugkeert naar de plaats waar ze haar jeugd heeft doorgebracht. Het is een vertelstandpunt dat dicht bij Hammads eigen situatie en levensfase aanleunt, wat maakt dat de gedachten, intermenselijke verhoudingen en dialogen geloofwaardig aanvoelen. Aan de andere kant laat Hammad haar literatuur enigszins in het ijle dobberen: het hoofdpersonage leert de lezer nimmer ten gronde kennen, en wel omdat ze zich emotioneel niet volledig lijkt uit te spreken jegens haar vader, haar zus en de situatie(s) waarin zij belandt.
In zekere zin geeft dit het boek een modern en hedendaags elan: kunnen mensen zichzelf namelijk nog kennen? Is dat niet per definitie een illusie, en hoort literatuur daarom even onvolmaakt, even intuïtief en even ondoorgrondelijk te zijn als het leven zelf? Misschien is dat een verdedigbare visie, al zijn er in het geval van Geest komt op belangrijke bezwaren. Anders dan de psychologische dimensie, die vanuit een impulsieve naturel geschreven lijkt, heeft Hammad duidelijk gekauwd op haar plot. Zo mondt het boek uit in iets dat voor een grandioos orgelpunt moet doorgaan, een haast filmische climax die de spanning opvoert en het kruitvat ter plekke in een gevatte scène capteert. Zijn de dialogen vanuit de onderbuik gepend, dan is de verhaallijn uitgekiend, doch dit gaat ten koste van spontaniteit en evenwicht.
Nog het grootste manco is echter dat Shakespeare als een ondoorgrondelijk spook doorheen het boek waart. Hammad citeert uit Hamlet, maar gaat niet wezenlijk met die nalatenschap aan de slag. Tussen de berichtjes en mailtjes door pent Hammad bepaalde scènes in dialoogvorm neer, alsof het om toneel gaat. Het zijn gimmicks van een schrijfster die zich niet laat opsluiten in een cerebraal intellectualisme, maar de werkelijkheid evenmin naar intrigerende literatuur weet te vertalen. Geest komt op is kortom een onderhoudend doch finaal ontgoochelend boek. To read or not to read? Ondergetekende zal er zich alleszins geen tweede keer aan wagen.
