Toine Heijmans :: Zuurstofschuld

Voor romans die net naast de grote literaire juryprijzen grijpen, wordt sinds 2014 de Nederlandse Boekhandelprijs uitgereikt. Recent viel Toine Heijmans de eer te beurt met 'Zuurstofschuld', een ingenieuze roman over het wel en wee hoog in de bergen.

Voor romans die net naast de grote literaire juryprijzen grijpen en moeilijk hun weg naar een breed publiek vinden, werd in 2014 de Nederlandse Boekhandelprijs in het leven geroepen. Ongeveer driehonderd boekhandelaars stemmen jaarlijks voor hun favoriete titel, die met een bekroning opnieuw onder de aandacht worden gebracht. Eerder dit jaar viel Toine Heijmans de eer te beurt met Zuurstofschuld, een ingenieuze roman over het wel en wee hoog in de bergen.

Hoog en hoog is twee. Zuurstofschuld voert helemaal tot de top van de Mount Everest, een berg die protagonist Walter in de eerste bladzijden van het boek ternauwernood bedwingt. Van meet af aan is duidelijk dat Heijmans de taal afstemt op de ijle atmosfeer, meer dan acht kilometer boven zeeniveau. Het denken is compact en geabstraheerd, de taal kernachtig, enigszins astmatisch. Beschrijvingen vallen stil, ideeën brokkelen uit elkaar, de psychologie van de karakters blijft schimmig. Het is een – letterlijk – adembenemende introductie van een roman waarin de auteur zich afvraagt waarom klimmers steeds weer hun leven op het spel zetten. Is er, voor hen die eenmaal de microbe goed te pakken krijgen, een weg terug? Worden zij gedreven door tomeloze en nietsontziende ambitie, zoals vaak wordt beweerd? Tarten zij de wetten van de rede ter compensatie van een of ander infantiel complex, of is het toch de esthetica die hen steeds hoger drijft? Misschien het verlangen boven lijf en leden uit te stijgen?

Zoals alle verstandige auteurs blijft Heijmans de lezer een eenduidig antwoord schuldig. De reden is simpel: klimmers klimmen op basis van verschillende motieven, ze worden niet door dezelfde drijfveren gestimuleerd om hun eigen beperkingen te vergeten. Net zoals hoofdpersonages Walter en Lenny doorheen de roman andere fundamentele keuzes in het leven blijken te maken, zo laten ook historische voorbeelden van klimmers zien dat de beweegredenen om een top al dan niet te halen, heel verschillend kunnen zijn. De wijze waarop Heijmans doorheen Zuurstofschuld bloemleest uit enkele legendarische bladzijen van het historische alpinisme, is indrukwekkend. Feilloos stemt hij bloedstollende anekdotiek af op het narratief van de roman, dat in moreel en filosofisch opzicht enorm verrijkt wordt door dergelijke uitweidingen.

Zelf haalde Heijmans naar verluidt een aantal keer de kaap van 4000 meter, maar wie in Zuurstofschuld onderduikt, begrijpt dat de auteur (van opleiding zowel historicus als journalist) zich geweldig moet gedocumenteerd hebben. Meticuleus integreert Heijmans allerhande technische details, die het op grote hoogte vermoedelijk zowat overnemen van het feitelijke denken. Klimmers vallen er terug op routine, op automatismen, op het materiaal waar ze in hun eenzaamheid op kunnen terugvallen.

Net omdat iedereen op de hoogste toppen dezer aarde in wezen alleen is, is het een aantrekkelijke uitwas van een almaar individualistischer wordende maatschappij om het verleggen van de eigen grenzen te cultiveren. Een eeuw geleden ging alpinisme over het in kaart brengen van nieuwe gebieden, over een afdaling in het existentiële zelf in confrontatie met de meest onbarmhartige omstandigheden. Vandaag, zo stipt Heijmans een paar keer pijnlijk scherp aan, is de Nepalese bergcultuur een toeristische attractie geworden, iets om het persoonlijke CV mee op te krikken. De ervaring is simpelweg te koop, en – in file richting de top – nauwelijks nog authentiek te noemen. Toch blijft de ervaring op het dak van de wereld onzegbaar. Mooi is dat Heijmans er voorzichtig woorden voor zoekt, zonder het mysterie te ondermijnen met belerend vocabulair.

Overigens is niet alleen de verwevenheid tussen geschiedenis en fictie bijzonder geslaagd, ook vormelijk maakt Heijmans van Zuurstofschuld een bijzondere roman. Door heen en weer te zappen tussen verschillende tijdvakken – de hoofdstukken krijgen geen titels mee, wel het aantal hoogtemeters waarop ze zich afspelen – creëert de schrijver een ongewone dynamiek, die wederom een wat koortsige indruk maakt, alsof de zogezegde montage aan hoogteziekte ten prooi is gevallen. Het houdt de spanning in de roman, en desondanks haken einde en begin erg natuurlijk in elkaar, waarbij de aandachtige lezer de climax sluimerend voelt ontluiken. Zuurstofschuld is als wandelen in het hooggebergte – het landschap eenvormig en toch divers, de dagen rijk geschakeerd en tegelijk homogeen, de trip voltooid doch het pad nooit ten einde bewandeld.

7.5

recent

Jasmine.4.t :: You Are The Morning

Jasmine Cruickshank had hoogstwaarschijnlijk een boek kunnen schrijven over...

When we see Us :: BOZAR, Brussel

In BOZAR zijn honderdvijftig kunstwerken van pan-Afrikaanse kunstenaars neergestreken....

Douglas Firs

12 februari 2025Het Depot, Leuven

Met je ogen dicht waan je je bij de...

Captain America: Brave New World

Na de vette jaren van de Avengers-cyclus, volgden voor...

Frank Westerman :: Zeven dieren bijten terug

Tot in den treure is de achterflap al verketterd...

aanraders

Samantha Harvey :: In orbit

Ging de prestigieuze Booker Prize anno 2023 nog naar...

Frank Westerman :: Zeven dieren bijten terug

Tot in den treure is de achterflap al verketterd...

Yūko Tsushima :: Een Vrouw rent over een Berg

Onder het pseudoniem Yūko Tsushima publiceerde Satoko Tsushima (1947-2016)...

Elizabeth O’Connor :: Walvistij

Denk aan het leven op een nauwelijks bewoond eiland,...

Hans Mulder (red.) :: Verhalen van de Natuur

Hoe kan een universiteit omgaan met haar erfgoed? Wat...

verwant

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Schrijf uw reactie
Vul hier uw naam in