Een fotoboek, een roman en zelfs een documentaire: de paar weken die natuurfotograaf Vincent Meunier met zijn partner Marie Amiguet, assistent Léo-Pol Jacquot en dichter-schrijver Sylvain Tesson op de Tibetaanse hoogvlaktes doorbracht op zoek naar de zeldzaam te spotten en met uitsterven bedreigde sneeuwpanter, werden voor de buitenwereld uitstekend gedocumenteerd. Dankzij de soundtrack van Warren Ellis en het prestige van Tesson als auteur van reisverslagen, viel de uitzonderlijke tocht veel aandacht te beurt. Een onvergetelijk boek levert dat evenwel niet op.
In zijn vaderland is Tesson een boegbeeld voor het verzet tegen een ingedommeld bewustzijn waarbinnen alle comfort waarin de verzorgingsstaat voorziet een evidentie lijkt. In vorige boeken deed hij verslag van diverse reizen, onder andere te voet, te paard en per fiets, doorheen de Mongoolse steppe, de Gobiwoestijn, de Himalaya tot aan de berg Darjeeling – een slordige 6400 kilometer – of in de zijspan van een moto in het kielzog van het terugtrekkende Franse leger na Napoleons legendarische verlies op Russische bodem. Ook leefde Tesson ruim tien jaar geleden gedurende zes maanden in een Siberische hut, om te onthaasten en het moderne leven vanop afstand te bekijken. Klinkt als een David Henry Thoreau in de 21ste eeuw? Misschien is Tesson dat ook, althans hij deelt diens verlangen om de mens te laten terugkeren naar diens basale, niet-gecorrumpeerde staat, in nauw contact met de natuur.
De sneeuwpanter is, ook voor Tesson als begenadigd reisverslaggever, een enigszins atypisch werk. Het is met name fragmentarisch opgevat, met als rode draad het verslag van de zoektocht van Meunier naar de sneeuwpanter. De fotograaf had op voorgaande reizen al naar het dier gezocht, doch hij meende er geen gezien te hebben. Op een van zijn foto’s, na een vorige verblijf in Tibet, zag hij aan het thuisfront evenwel een panter die helemaal in de omgeving opging. Het bewijs voor het voortbestaan van dit dier – dat door sommigen uitgestorven wordt gewaand – was dus geleverd. Anders dan in The snow leopard, het beroemde relaas van Peter Matthiessens vruchteloze voettocht doorheen Tibet op zoek naar een sneeuwpanter medio de zeventiger jaren van de vorige eeuw, krijgen Tesson, Meunier en hun gezelschap inderdaad een sneeuwpanter te zien. Tesson wijdt er enkele mystiek aandoende passages aan, over de vervulling die zich van hem meester maakt in confrontatie met dit overblijfsel uit een oertijd die voorafgaat aan de menselijke kolonisatie van de planeet.
Net zoals Matthiessen, die als aanhanger van het zenboeddhisme later een soort priesterambt zou opnemen, is de reis voor Tesson wederom een duik in de Aziatische cultuur. Meer specifiek grasduint Tesson in enkele kapittels in de leer van het taoïsme, dat met haar kenmerkende paradoxen bepaalde cirkelredeneringen tot waarheden verheft. Net zoals het boeddhisme Matthiessen kon bevrijden van de neurose om een panter te ‘moeten’ zien, zo verwondert Tesson zich terwijl hij bij dertig graden onder het nulpunt roerloos een hele dag op de uitkijk ligt, over het menselijke observatievermogen op zich, en grijpt hij onderwijl terug naar zijn eigen verleden en keuzes die hij in zijn leven gemaakt heeft. Zo biedt De sneeuwpanter een ontroerende inkijk in de psyche van de auteur, hetgeen haast even belangrijk wordt als het nogal monotone narratief over het (over)leven in een bar klimaat op ongeveer 4000 meter boven zeeniveau.
Gestructureerd in losse reflecties – beknopte meditaties van slechts enkele bladzijden lang – profiteert De sneeuwpanter van de veelheid aan impressies die Tesson verwerkt. Hij overpeinst het Frankrijk waarin hij geworteld is, maar evengoed het primitieve leven in de steppe, tegen de achtergrond van de zogenaamde ‘ruimtelijke ordening’ waarmee China haar invloedsfeer over Tibet laat gelden. Zo zapt Tesson quasi voortdurend heen en weer tussen panoramische beschrijving, filosofische reflectie, politieke bewustmaking en ideologisch appel.
De rijkdom aan ideeën is, voor een boekje van nog geen tweehonderd bladzijden, indrukwekkend, maar spijtig is dat het boek in zijn totaliteit geen duidelijke richting kiest, en meer nog: open deuren intrapt. Natuurlijk is de moderne mens vervreemd van zijn biologische herkomst, natuurlijk mondt de huidige neoliberale koers uit in een ecologische catastrofe, natuurlijk wortelt de traagheid en het geduld die Oosterse godsdiensten bepleiten in de geografie van het landschap. In niets minder dan grandioze taal, schatplichtig aan Tessons gevoeligheid voor poëzie (die hij nota bene zelf ook schrijft), laveert de auteur tussen uiteenlopende denkbeelden, in wat een vrijblijvende collage blijft, als het ware een fotoboek met gedachten in plaats van beelden.
Soms efemeer, soms geitenwollensokken, doch vaak humoristisch qua inslag en geïnspireerd neergepend, is De sneeuwpanter een boekje met veel potentieel, dat zich helaas niet maximaal realiseert.