The Great American Novel, de roman die als geen ander de geest van de VS en haar geschiedenis vat, blijft voor veel schrijvers van het Noord-Amerikaanse continent een gouden graal. In 1868, kort na de Amerikaanse burgeroorlog, reflecteerde John William DeForest in het artikel The Nation over Amerikaanse literatuur en of er al iemand in geslaagd was de Amerikaanse ziel te schilderen in woorden. Sinds het artikel zijn verschillende romans al genoemd als de mogelijke kanshebber, van James Fenimore Coopers The Last Of The Mohicans (1826) tot Toni Morrisons Beloved (1987). Ook John Steinbeck mag zich tot de vijftien gelukkig rekenen met Grapes Of Wrath (1939).
De befaamde roman is zeker niet de enige die Steinbeck (1902-1968) van literaire roem voorzag. Ook Of Mice And Men (1937) en East Of Eden (1952), waarvan een deel van het verhaal verfilmd werd met James Dean in een van zijn drie filmrollen, behoren tot bekendste werken uit Steinbecks omvangrijke oeuvre. Een van de vele minder bekende, maar daarom niet minder waardevolle romans van Steinbeck is De Parel (1947), die twee jaar later al in een Nederlandse vertaling verscheen en nu opnieuw uitgebracht is binnen de reeks van Athenaeum – Polak & Van Gennep (die ook Herman Melvilles Bartleby en Maeve Brennans Een bezoek omvat) en naast de tekst ook voorzien is van enkele knappe illustraties van Charlotte Schrammeijer.
Hoewel De parel niet tot de bekendste werken van Steinbeck behoort, blijft het vanwege zijn eenvoudige opbouw en universele thematiek een veelgelezen werk. Oorspronkelijk geschreven als scenario (in 1948 zou de film er ook effectief komen) verscheen de novelle in 1945 eerst in Woman’s Home Companion onder de titel The Pearl Of The World, waarna een reguliere publicatie in 1947 volgde. Aanvankelijk kende de roman veel succes bij critici en het publiek vanwege de sobere en toegankelijke stijl die de moderne parabel een verdere toegankelijkheid verleende. In latere jaren werd de novelle echter kritischer bekeken en miste hij volgens een aantal critici net diepgang. Maar hoewel zeker geldt dat De parel de kwaliteiten ontbeert van Steinbecks bekendste werken, moet ook het doel van zowel deze novelle als de romans in kwestie bekeken worden. Steinbeck beoogde immers geen reflectie te schrijven op de VS ten tijde en na de dustbowl en de er aan gekoppelde financiële crisis, noch een indrukwekkende familiekroniek, als wel een korte parabel rond hebzucht en materialisme en hoe die een kleine inheemse gemeenschap en haar waarden en tradities kan ontwrichten.
Het verhaal speelt zich grotendeels af in een niet nader genoemd Mexicaans dorpje waar de ongeletterde dorpelingen nog steeds grotendeels leven volgens de oude gebruiken en als parelvissers aan de kost trachten te komen. Centraal staat Kino, zijn vrouw Juana en hun baby Coyotito, die (net als de andere dorpelingen) in armoede leven, maar vrede lijken te hebben met hun bestaan. Wanneer Coyotito door een schorpioen gestoken wordt, trachten Kino en zijn dorpsgenoten vergeefs de hulp in te roepen van de dokter uit de nabijgelegen stad, La Paz. Die laatste leefde ooit in Frankrijk en voelt zich niet geroepen om armoezaaiers te helpen, liever droomt hij verder over zijn dagen in Europa en hoe hij het er daar nog meer dan in Mexico van nam. Wanneer Kino de volgende dag een grote, waardevolle parel vindt, verandert echter alles.
De dokter zelf voelt opeens een vlaag van grootmoedigheid en menslievendheid opborrelen en onderzoekt het kind dat intussen al via de traditionele middeltjes behandeld is en aan de betere hand lijkt. Kino vertrouwt het niet maar tegen de imposantheid die geschooldheid en geletterheid oproept, kan hij niet op. Hij verkondigt dan ook dat de parel voor Coyotito het pad zal effenen naar studies en kennis en dat zijn zoon alles te weten zal komen. Maar eerst dient de parel verkocht te worden en net zoals vorige keer trekt zowat het hele dorp mee naar de stad, ditmaal om de parel ten gelde te maken. Maar de verschillende verkopers spelen in werkelijkheid onder een hoedje en werken allemaal voor dezelfde baas, zodat de dorpelingen nooit een correcte prijs krijgen voor hun waren. Ook ditmaal trachten ze Kino met een aalmoes weg te sturen, maar hij is er van overtuigd dat de parel veel meer waard is en weigert hem te verkopen.
Vanaf dat moment begint het onheil echter pas echt. Zowel binnen het dorp als in de stad lijken er immers partijen te azen op de parel en meer dan een is bereid hiervoor geweld te gebruiken. Kino en Juana zijn het niet langer eens of de parel een vloek of zegen is en zien niet alleen hun relatie met het dorp, maar ook met elkaar steeds meer onder vuur te komen liggen. Hoewel Kimo zich steeds bewuster wordt van de last en ongeluk die de parel hem kost, kan hij zich er niet toe brengen zich van de parel te ontdoen. De toekomst die hij voor zijn gezin en (in het bijzonder) zijn zoon ziet, wil hij niet zomaar verlaten, maar tezelfdertijd beseft hij het gevaar dat hen boven het hoofd hangt en dat ze zelfs in het eigen dorp, tussen hun vrienden, niet langer veilig zijn.
Zoals het in een parabel en reflectie over hebzucht, geld en hoe het alles kan vernietigen betreft, is De parel geen vrolijk boek. De levensles dat plotse rijkdom niet gelukkig maakt, wordt steeds duidelijker en grimmiger verhaald en krijgt daardoor ook iets dogmatisch karikaturaal. Het lijkt wel alsof Steinbeck doelbewust vooral de kwade kanten van de mens in de verf wil zetten en slechts een kleine opflakkering van hoop toelaat in wat vooral een duister verhaal is. Op de dorpelingen wordt als een minderheid door iedereen neergekeken terwijl de armoede van hen afstraalt. En wanneer een van hen dan toch een groot geluk ten deel valt, ziet het er naar uit dat ook naijver hen verder zal uiteen scheuren. Doordat de novelle gebaseerd is op een volksverhaal/overlevering enerzijds en anderzijds duidelijk geschreven is als parabel komen de personages nooit echt tot leven. Voor Steinbeck fungeren ze als archetypische figuren die net als het verhaal zelf vooral een bepaalde boodschap dienen te brengen. De enige die dan ook enige diepgang krijgt is Kino, aangezien het verhaal via hem verteld wordt.
Het knappe aan De parel zit dan ook voornamelijk in hoe Steinbeck met de elementen van deze verhaaltechniek omgaat en ondanks de vele beperkingen er toch enige literaire waarde aan weet te koppelen. Zijn manier van vertellen heft het geheel boven het puur moraliserende doel zonder dat aan de oerthema’s en de (voor de hand liggende) analyse geraakt wordt. In die optiek is het geen wonder dat de novelle bij zijn verschijnen geprezen werd en ook nu nog in verschillende scholen gelezen en besproken wordt, maar is de latere kritiek net zozeer terecht voor wie het verhaal wenst af te toetsen aan Steinbecks beroemde romans. De parel heeft een duidelijk doel voor ogen en haalt dat moeiteloos, en daarnaast weet de novelle echter ook te hinten naar de kracht van Steinbeck als auteur, zelfs al sluimert die vooral onderhuids. Om die redenen misstaat De parel zeker niet binnen de bescheiden, maar interessante reeks van de uitgeverij.
